محسن شرافتمندراد

چرخه کربن در مراتع به روابط متقابل بین گیاهان و خاک بستگی دارد. مقدار کربن آلی خاک و عوامل مؤثر بر آن در مراتع اقلیمهای خشک و نیمه خشک، لازمه مدیریت مناسب کربن آلی خاک در مقیاس جهانی است. این موضوع در ایران اهمیت ویژه ای می یابد چرا که بیش از 82 درصد مساحت کشور در زمره مناطق خشک و نیمه خشک طبقه بندی می شود. لذا تحقیق حاضر به ارزیابی تغییرات کربن خاک و چگونگی رابطه ی آنها با پارامترهای محیطی به ویژه چرای دام در مراتع خشک و نیمه خشک پارک ملی خبر در استان کرمان می پردازد. از این رو داده ها از هفتاد و پنج پلات در پنج زون بیوکلیماتیک حاوی جمع آوری گردید. به این منظور، بعد از بازدید صحرایی، دو منطقه چرا شده و چرا نشده مشخص گردید. منطقه چرا شده نیز با توجه به نزدیکی به نقاط بحرانی (آغل و آبشخور) به دو قسم دارای چرای شدید و خیلی شدید تقسیم گردید. در هر منطقه تعدادی پلات تصادفی قرار داده شد و پوشش گیاهی و عوامل محیطی در آنها اندازه گیری شد. در هر یک از پلاتهای نمونه برداری، از عمق صفر تا سی سانتیمتری نمونه خاک گرفته شد که پس از انتقال به آزمایشگاه، کربن آلی آن اندازه گیری شد. از آنالیز واریانس برای مقایسه‬ی شدتهای چرایی مختلف از لحاظ کربن آلی استفاده گردید. از تحلیل مؤلفه های ویژه برای تعیین عوامل کنترل کننده کربن خاک استفاده گردید. نتایج نشان داد که از لحاظ آماری تفاوت معنی داری بین شدتهای چرایی مختلف وجود ندارد، هر چند که میزان کربن آلی در مناطق چرا نشده بیشتر بوده است. بنابراین می توان نتیجه گرفت که عواملی غیر از چرای دام بر میزان کربن آلی خاک این مراتع مؤثر است. تحلیل مؤلفه های اصلی نیز نشان داد که پارامترهای پوشش گیاهی، اقلیمی (بارش و درجه حرارت)، مواد مادری (بافت خاک) و ارتفاع مهمترین عوامل کنترل کننده خاک در این مراتع هستند.