محسن شرافتمندراد

سابقه و هدف: سطح وسیعی از مراتع کشور ایران در مناطق خشک و نیمه خشک واقع شده­اند که درصد قابل توجهی از آنها تخریب شده و شرایط مناسبی ندارند. در این مناطق به دلیل نبود رطوبت، احیای پوشش گیاهی به آسانی صورت نمی گیرد. عملیات­های ذخیره نزولات از جمله اقدمات مدیریتی لازم برای اصلاح و توسعه مراتع این مناطق هستند. عملیات ذخیره نزولات با افزایش رطوبت در دسترس گیاه، شرایط برای احیای مراتع را مهیا می کنند. اما همه روش های ذخیره نزولات کارایی یکسانی ندارند و ممکن است در مناطق مختلف تاثیر یکسانی در احیای مرتع نداشته باشند. لذا لازم است که اینگونه عملیات در مناطق مختلف مورد مقایسه قرار گیرند تا امکان انتخاب بهترین روش وجود اشته باشد. در همین راستا، این مطالعه به بررسی کارایی دو روش ذخیره نزولات در بازسازی پوشش گیاهی مراتع خشک استان هرمزگان می­پردازد. مواد و روش ها: در این مطالعه سه تیمار در نظر گرفته شده است: منطقه شاهد، منطقه تحت عملیات هلالی آبگیر و منطقه تحت عملیات پخش سیلاب. برای اندازه گیری پوشش گیاهی از روش سیستماتیک-تصادفی استفاده شد. در هر منطقه سه ترانسکت صد متری مستقر شد. در امتداد هر ترانسکت، پوشش گیاهی در ده پلات دو در دو اندازه گیری شد. جمعاً در 90 پلات، درصد پوشش تاجی و تعداد پایه گونه­ها یادداشت شد. فرم زیستی گونه­های گیاهی بر اساس روش رده­بندی رانکایر تعیین گردید. همچنین در هر پلات درصد سنگ و سنگریزه، لاشبرگ و خاک لخت اندازه­گیری شد. برای بررسی فلور منطقه در طول پیمایش منطقه مورد مطالعه از کلیه ی گیاهان موجود در منطقه مورد مطالعه، نمونه برداری و پس از پرس و خشک کردن نمونه­ها با استفاده از منابع معتبر شناسایی گردیدند. برای ارزیابی ترکیب گیاهی در هر سه منطقه، از تیپ های عملکردی گیاهان استفاده شد. آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یکطرفه و LSD به منظور مقایسه میانگین خصوصیات پوشش گیاهی در عرصه­های هلالی آبگیر و پخش سیلاب و مناطق شاهد استفاده شد. نرخ تغییرات شاخص­های جامعه گیاهی مناطق ذخیره نزولات نسبت به منطقه شاهد نیز تعیین شد. آنـالیز تطبیقـی نااریـب ‏برای بررسی ارتباط گونه­های گیاهی با مناطق ذخیره نزولات و شاهد استفاده شد. نتایج: نتایج نشان داد که بین مناطق ذخیره نزولات و شاهد از نظر خاک لخت، لاشبرگ، پوشش گیاهی اختلاف معنی داری وجود دارد ‏(05/0‏‎ P<‎‏)‏. عملیات پخش سیلاب و عملیات هلالی آبگیر سبب افزایش معنی دار تاج پوشش گیاهی و لاشبرگ در منطقه شده بودند (05/0 P<). بررسی تیپ­های عملکردی گیاهان نیز نشان داد که گونه­های گیاهی با کلاس خوشخوراکی دو و همی­کریپتوفیت­ها تحت عملیات­های ذخیره نزولات به ترتیب شانس توسعه بیشتری داشتند. از نظر فرم رویشی، عملیات ذخیره نزولات بطور معنی داری بیشترین تاثیر مثبت را بر فورب­ها و گراس­ها داشته است (05/0 P<). نتایج همچنین نشان دادند که خانواده­های گندمیان، اسفناجیان و بقولات از خانواده­های موفق در منطقه ذخیره نزولات خصوصا پخش سیلاب هستند. نرخ تغییرات خصوصیات جامعه گیاهی منطقه پخش سیلاب به جز خاک لخت نسبت به منطقه هلالی افزایشی است. بیشترین نرخ تغییرات مثبت متعلق به لاشبرگ با میانگین62/0 ±07/9 بود. نتایج آنالیز رج بنـدی DCA نشان داد که گونه­های ‏ Cenchrus pennisetiformis، ‏Tephrosia persica، ‏Atriplex leucoclada‏، ‏Cornulaca monacantha‏ و‎ ‎Cynodon dactylon ‎‏از مهمترین گونه­هایی بود که با منطقه پخش سیلاب و منطقه هلالی آبگیر در ارتباط بود. ‏ نتیجه گیری: هر دو عملیات ذخیره نزولات هلالی آبگیر و پخش سیلاب سبب ارتقا کمی و کیف