محمد فاریابی

در بسیاری از مناطق خشک و نیمه خشک ایران، به ویژه استان کرمان به دلیل خشکسالی های متمادی و افزایش جمعیت، استخراج آب های زیرزمینی توسط پمپاژ چاه های عمیق و نیمه عمیق در حال افزایش است به طوری که در بسیاری از دشت های این استان، افت سالانه سطح آب زیرزمینی به یک متر نیز رسیده است. هدف از انجام این مطالعه ترسیم نواحی بحرانی آبخوان آبرفتی دشت سیرجان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و به کارگیری روش های تصمیم گیری چندمعیاره تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و چند فاکتور تأثیرگذار (MIF) می باشد. بدین منظور از هفت پارامتر تأثیرگذار بر سامانه آبخوان این دشت شامل سازندهای زمین شناسی (GF)، ضخامت آبخوان (AT)، لیتولوژی آبخوان (AL)، تراکم چاه آب (WWD)، تخلیه سالانه آب زیرزمینی (AGD)، تغذیه آبخوان (AR) و تغییرات کیفیت آب زیرزمینی (GQC) استفاده شد. در این راستا لایه های اطلاعاتی مربوط به هر کدام از این معیارها تهیه و در محیط ArcGIS با استفاده از روش های AHP و MIF طبقه بندی و وزن دهی آنها انجام گرفت. نتایج هرکدام از روش ها در چهار طبقه بحرانی، زیربحرانی، نیمه متعادل و متعادل طبقه بندی شد. در روش MIF، 13/10، 36/23، 59/40 و 92/25 درصد و در روش AHP، 04/10، 62/23، 8/32 و 54/33 درصد از منطقه مورد مطالعه، به ترتیب شامل مناطق بحرانی ، زیربحرانی ، نیمه متعادل و متعادل می شود. براساس نقشه های حاصل در هر دو روش مذکور، مناطق غربی و جنوب غربی آبخوان، دارای شرایط بحرانی آب زیرزمینی بوده که دلیل این امر را می توان به انطباق این مناطق با نواحی با برداشت بیش از اندازه آب های زیرزمینی و همچنین ضخامت پایین لایه آبدار و عمق کم سنگ بستر نسبت داد. مقایسه نتایج حاصل از دو روش، نشان داد که هر دو روش نتایج قابل قبول و مشابهی را تولید می کنند، اما براساس تحلیل منحنی مشخصه عملکرد (ROC)، مدل MIF (83/0) نسبت به مدل AHP (81/0) نتایج بهتری را نشان می دهد و از 2 درصد دقت بالاتر برخوردار است. نتایج حاصل از این پژوهش می تواند در مدیریت منابع آب زیرزمینی و طرح های بهره برداری از این منابع مؤثر واقع شود.