الهام رفیعی ساردوئی

تغییرات کاربری اراضی ناشی از فعالیت های انسانی، اثرات گسترده ای بر سیمای سرزمین دارد. بررسی این تغییرات می تواند در برنامه ریزی و مدیریت پایدار سرزمین ضروری باشد. هدف این پژوهش، بررسی تغییرات کاربری اراضی در گذشته و پیش بینی کاربری اراضی در آینده با استفاده از سنجش از دور و مدل ساز تغییر زمین (LCM) و تجزیه و تحلیل کمی این تغییرات بر اساس سنجه های سیمای سرزمین در حوزه آبخیز هلیل رود است. برای این منظور نقشه های کاربری اراضی 1370، 1381، 1398 با استفاده از سنجش از دور ماهواره ای شناسایی و نقشه کاربری اراضی 1419 با استفاده از مدل ساز تغییر زمین و شبکه عصبی مصنوعی شبیه سازی شد. سپس سنجه های سیمای سرزمین در دو سطح سیمای سرزمین و سطح کلاس جهت کمی سازی تغییرات ساختاری محاسبه گردید. نتایج نشان داد که در طول دوره 1370 تا 1398، و دوره آتی سیمای سرزمین منطقه موردمطالعه تحولاتی در ساختار و ترکیب داشته و خواهد داشت. افزایش قابل توجه زمین های زراعی، بایر و مسکونی و کاهش سطح مراتع در این حوضه مشهود است. شاخص تنوع شانون و شاخص یکنواختی شانون در سال 1398 و 1419در مقایسه با 1370 افزایش یافته که نشان می دهد منطقه مورد مطالعه تحت تأثیر بهره برداری و فعالیت های انسانی، تکه تکه تر و ناهمگون تر شده است. به علاوه، مقدار شاخص تراکم لکه در طی دوره زمانی افزایش یافته که بیانگر تقسیم سیمای سرزمین به قطعات کوچک تر است. مقدار شاخص پیوستگی در بازه زمانی مطالعاتی کم تر شده است که نشان دهنده آن است که توزیع مکانی لکه ها یکدیگر جدا و تفکیک شده است. نتایج به دست آمده در سطح کلاس برای اراضی مرتعی به عنوان کاربری غالب منطقه، نشان داد که تعداد لکه ها در سال 1398 و 1419 به میزان 264 و 603 لکه نسبت به سال 1370 افزایش یافته و خواهد یافت. سنجه های اندازه لکه، میانگین و درصد مساحت، به ترتیب به میزان 13، 9 و 10 درصد در سال 1419 نسبت به 1370 کاهش خواهد یافت. این امر نشان دهنده این است که روند تخریب و تجزیه سیمای سرزمین به ویژه اراضی مرتعی، در منطقه به صورت افزایشی بوده و خواهد بود. تخریب مراتع در راستای تبدیل این اراضی به اراضی کشاورزی، باغی، بایر و مسکونی بوده است. از این رو جلوگیری از تغییر کاربری غیرمجاز اراضی مرتعی به کشاورزی و سایر کاربری ها پیشنهاد می گردد.