امان الله سلیمانی

خشکی یکی از مهم ترین عوامل محدودکننده محیطی در کشاورزی جهان می باشد. بهره برداری از پتانسیل عملکرد گیاهان زراعی و افزایش پایداری عملکرد آنها در مناطق خشک و مستعد به خشکی می تواند تضمینی برای تغذیه جمعیت روز افزون مردم جهان باشد. به همین منظور برای ارزیابی تحمل به خشکی آخر فصل و شناسایی ژنوتیپ های متحمل با استفاده از شاخص های تحمل به تنش، 21 ژنوتیپ جو در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در 2 محیط بدون تنش و تنش در سال زراعی 94-1393 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران واقع در کرج مطالعه شدند. برای اعمال تنش، آبیاری در مرحله پدیدار شدن ریشک ها (کد 50 زادوکس) قطع گردید. عملکرد ژنوتیپ ها در شرایط بدون تنش (Yp) و تنش (Ys) اندازه گیری و تجزیه واریانس بر روی داده ها انجام شد. شاخص های MP، GMP، STI و HARM که بیش ترین همبستگی معنی دار را با عملکرد در شرایط بدون تنش و تنش داشتند، به عنوان شاخص های برتر برای غربال ژنوتیپ های متحمل معرفی شدند. نتایج تجزیه به مؤلفه های اصلی و ترسیم نمودار بای پلات نشان داد که ژنوتیپ های Rihan03، Yousef و Fajre30 به ترتیب دارای بیشترین تحمل به خشکی، ژنوتیپ های Rihan و Morocco-9-75 (رقم شاهد حساس) دارای کمترین تحمل به خشکی و لاین D10 دارای بیشترین عملکرد در محیط بدون تنش و نسبتاً متحمل بود. تجزیه خوشه ای براساس شاخص های MP، GMP، HARM، STI، TOL و SSI و عملکرد در شرایط تنش و بدون تنش، ژنوتیپ های مورد بررسی را به 6 گروه تقسیم کرد. اکثر ژنوتیپ های متحمل به خشکی با عملکرد بالا که اختلاف عملکرد آنها در شرایط بدون تنش و تنش نیز نسبت به سایر ژنوتیپ ها کمتر بود، در گروه ششم، پنجم و چهارم و ژنوتیپ های حساس به خشکی در گروه اول و سوم قرار گرفتند. بر اساس نتایج بدست آمده ژنوتیپ های Rihan03، Yousef و Fajre30 متحمل به تنش خشکی آخر فصل، ژنوتیپ های Nik، Kavir، Inc73 و Inc79 نسبتاً متحمل به خشکی و ژنوتیپ های Rihan، Morocco-9-75 ،Sahra و Inc82 حساس شناخته شدند. لاین D10 نیز به دلیل عملکرد بسیار خوب در شرایط بدون تنش و متوسط در شرایط تنش احتمالاً پتانسیل تبدیل به رقم تجاری مناسب را دارد.