میثم شهسواری

محوطۀ قلعه رستم II واقع در منطقۀ اسفندقۀ شهرستان جیرفت، آثاری را به باستان شناسی حوزۀ هلیل معرفی کرد که مشابه آنها دستکم در این حوزه گزارش نشده است. بر سطح این محوطه، که طی یک بررسی باستان شناسی در سال 1385 شناسایی شد، تعداد بسیار زیادی پیکرک انسانی و حیوانی پراکنده است که با توجه به وسعت و ابعاد اندک این محوطه و کمی دیگر مواد فرهنگی پراکنده بر آن همچون سفال و به ویژه سفالهای شاخص قابل تاریخگذاری، پرسشهای بسیاری را پیش می کشد. اطلاعات این پژوهش به روش کتابخانه ای و طبقه بندی پیکرک های یاد شده به دست آمده اند. پس از طبقه بندی، پیکرک ها عکاسی، طراحی، گونه شناسی و مقایسۀ گونه شناختی شده اند. این پیکرک ها را می توان در سه گروه کلی پیکرک های انسانی، حیوانی و ظروف بشقاب مانند جای داد که جملگی از جنس سفال بوده و خمیره ای در طیف رنگ قرمز ـ از آجری تا مایل به نارنجی، پخت بسیار خوب و خمیرمایه ای عموما نرم دارند و در مواردی نشانی از رنگ نیز بر سطح برخی از آنها دیده می شود. هر چند می توان این پیکرک ها را در این سه گروه جای داد اما کاملا مشخص است که هر سه گروه در ارتباط با هم هستند. به این معنی که تعدادی از پیکرک های انسانی در حقیقت به صورت سوار روی پیکرک های حیوانی یا درون ظروف جای می گرفته اند. پیکرک های مورد مطالعه سبکی کاملا انتزاعی دارند و فاقد هرگونه ظرافت هنری در ساخت هستند. مهمترین پرسشهای این پژوهش در خصوص گاهنگاری و کاربرد این پیکرک هاست. پیکرک های انسانی به لحاظ شکل بدن در دو گونۀ استوانه ای و مستطیل شکل جای می گیرند و عموما به حالت ایستاده با دستهای روبه بالا ایجاد شده اند. در گروه حیوانی می توان گونه هایی همچون اسب، گاو، سگ، مار، الاغ، پلنگ و شتر را تشخیص داد. شکل کلی بدن آنها نیز استوانه ای است و عموما با دستها،گردن و پاهای بلند و کشیده ساخته شده اند. در دسته دیگر یعنی ظروف بشقاب مانند بر کف آن ها تکه های افزوده ای به شکل نوارها یا قطعه های پهن کوچک گردی دیده می شود.