میثم شهسواری

یکی از مهم ترین مکان های باستانی حوزه فرهنگی هلیل رود ، قلعه منوجان است. که در محدوده شهر امروزی منوجان واقع است . تا سال 1396 در این اثر مهم پژوهش جدی و منسجمی صورت نگرفته بود . در ابن سال حفاریها و گمانه زنی هایی به منظور مرمت قلعه آغاز شد که تا سال 1399 ادامه پیدا کرد. از مهمترین یافته های این برنامه پژوهشی تعداد فراوان سفال است که از تنوع چشمگیری برخوردارند . موضوع پژوهش حاضر مطالعه و بررسی این سفال هاست . در این پژوهش سفال ها نخست طبقه بندی ، عکاسی ، طراحی و گونه شناسی شدند . بر اساس مقایسه های گونه شناختی صورت گرفته مشخص شد این فرض اولیه که این سفال ها مربوط به سده های نخست تا میانی هجری هستند تقویت شد . بر این اساس میتوان قدمت این قلعه و زمان تاسیس آن را به سده نخست هجری متعلق دانست . همچنین مشخص شد که عمده این سفال ها، به سده های سوم تا هفتم هجری تعلق دارد علت اهمیت این تاریخ ها در باستان شناسی دوران اسلامی حوزه هلیل رود در این است که تا پیش از کاوش ها محوطه استقراری مهم و بزرگی مانند یک مرکز شهری متعلق به پس از سده هفتم هجری شناسایی نشده بود. قلعه منوجان واقع در جنوب کرمان از تنوع سفالی قابل توجهی برخوردار است. با وجود آنکه این تنوع سفال در قلعه منوجان برای شناخت فرهنگ های دوران اسلامی ناحیه جنوب کرمان بسیار اهمیت دارد، اما تاکـنون پژوهش منسجم و تحلیلی درباره گونه های سفال قلعه منوجان صورت نگرفته است. اما در بررسی سفال های قلعه منوجان مشخص شد که اغلب شواهد سطحی و نهشته های فرهنگی قلعه منوجان مربوط به دوران نخست و میانی اسلامی هستند.که مطالعه سفال های حاصل از این کاوش ها موضوع اصلی این پژوهش را در بر می گیرد. نتیجه حاصله در این پژوهش این است که بیشترین فراوانی نسبی سفال های به دست آمده از قلعه منوجان مربوط به سده چهارم تا نهم هجری قمری هستند. سفال شاخص این محوطه گونه نقاشی زیر لعاب شفاف است که به فراوانی به چشم می خورد. گونه های سفالی محوطه قلعه منوجان دارای ارتباط گسترده فرهنگی و هنری با سایر مناطق هستند. از جمله مکان هایی که گونه های سفالین آن قابل مقایسه با محوطه قلعه منوجان است می توان به محوطه هایی مانند حوزه سیستان، حوزه هلیل رود (جیرفت)، سیرجان جنوب ایران و شهر قدیم نرماشیر اشاره کرد.