میثم شهسواری

روش های آزمایشگاهی ازجمله، PIXE, XRFSEM, وXRDپیشرفت های زیادی در علم باستان شناسی به وجود آورده است واطلاعات زیادی در موردگاهنگاری، منشأیابی و شناسایی ترکیب عنصری سفال هامی دهد. با تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی، امکان تحلیل دقیق تر یافته های باستان شناسی و حصول پاسخ های علمی برای پرسش های باستان شناختی فراهم می شود.از جمله سفال هایی که می توان با روش آزمایشگاهی به اطلاعات مفیدی در مورد منشأیابی و ترکیب عنصری آن ها پرداخت زرین فام است. سفالینه های زرین فام به دلیل پیچیدگی در فناوری ساخت و درخشش رنگ لعاب آن، جنبه اشرافی و تجمل گرایانه داشته است و به عنوان اجناس گران قیمت در دوره های مختف اسلامی بشمار می آمد.این گونه سفال در مراکز شهری و روستایی ناحیه کرمان و بم نیز مورد استفاده بوده و بنابر پژوهش های جدید، هنرمندان سفالگر کرمانی به تولید آن اشتغال داشته اند. در ارگ بم نیز به عنوان شهر کهن بم شواهد قابل توجهی از سفال زرین فام کشف شده است که بخش عمده ای از آن اکنون در بانک سفال و نمایشگاه ارگ بم نگهداری می شود. در این پایان نامه، سفال های زرین فام بانک سفال و نمایشگاه ارگ بم مورد توجه قرار گرفته و برای نخستین بار نتایج مطالعات درباره این نمونه ها ارائه خواهد شد. هدف از انجام پژوهش در این پایان نامه عبارت است ازگونه شناسی نمونه های بانک سفال و نمایشگاه ارگ قدیم بم به منظور تبیین دوره های ساخت وگاهنگاری، طبقه بندی سفال های زرین فام بانک سفال و نمایشگاه ارگ بم بر اساس رنگ، نقش و خمیره آن هابه منظور تبیین تحولات تکنیکی و سبکی نمونه ها ومنشأیابی سفال های زرین فام موجود در بانک سفال و نمایشگاه ارگ بم بر پایه آزمایش های شیمیایی و میکروسکوپی به منظور تبیین ویژگی های تولیدات محلی و وارداتی است. پرسش های پژوهش اینست کهسفال های زرین فام موجود در بانک سفال و نمایشگاه ارگ بم براساس ویژگی های ظاهری به چه گروه ها و دسته هایی تقسیم می شوند؟ منشأ و مرکز تولید سفال های زرین فام بانک سفال و نمایشگاه ارگ بم براساس نتایج آزمایش های تجزیه عنصری ومینرالوژی (کانی-شناسی) در خود ناحیه بم است یا خارج از آن؟ سنت های بومی ومحلی تولید سفال های زرین فام بر پایه نمونه های بانکسفال و نمایشگاه ارگ بم چیست؟ روش گردآوری اطلاعات به صورتآزمایشگاهی، اسنادی، مشاهده و مستندنگاری میدانیبوده است. درگام اول با انتخاب 10 قطعه از شاخص ترین سفال های زرینفام در بانک سفال و نمایشگاه ارگ قدیم بم، نمونه برداری از آن ها برای انجام آزمایش های لازم صورت گرفت و در گام دوم به مطالعه کتب و مقالات درباره تحلیل های سفال در باستان شناسی پرداخته شد. در نهایت، مطالعه و مستندنگاری سفال های زرین فام بانک سفال و نمایشگاه ارگ قدیم بم صورت گرفت. نتیجه حاصله نشان می دهدکهسفـال هایزرین فامموجـوددربانکسفالارگبمدارای نقوش متنوعی گیاهی، انتزاعی، هندسی، ترکیبی و جانوری هستند. بر اساسرنگ،همۀانواعرنگ هایرایجدرلعاب هایزرین فامـازروشنتاتیرهـ درنمونه هایبانکسفال و نمایشگاهارگبموجوددارد. ایننمونه هابر اساسخمیرهنیزسهدستهاصلیخمیرهرسیوفریتی (بدلچینی) وچینیراشاملمی شوند. نمونه هایمتنوعیازقروناولیهاسلامی (سده های 3 و 4 هجری)،قرونمیانی (سده های 5 تا 7 هجری) وقرونمتأخراسلامی (سده های 9 تا 12 هجری) وجوددارد. این موضوع نشان دهنده توالی دوره های مختلف درسفال هایحاصلازارگقدیمبماست. در این میان 10 قطعه سفال به روش میکروپیکسی آزمایش شد. بنابراین،باتوجهبهمقادیرمنیزیموسایرعناصردرهمهنمونه هایآزمایششدهدراینپایان نامهبهاستثناینمونهشماره 007996، به نظ