صالح سنجری

شناخت کانی های رسی موجود در خاک می تواند به عنوان شاخص هوادیدگی خاک قلمداد شود. وجود کانی های خاص می تواند کلیدی برای تغییر چگونگی تشکیل و تحول خاک باشد. تحقیق حاضر به منظور بررسی نحوه تشکیل، طبقه بندی و کانی شناسی رسی خاک های منطقه چاه داد خدا-قلعه گنج (بخشی از اراضی منطقه جازموریان) انجام گرفت. پلایای فصلی جازموریان، دریاچه ای فصلی با حوزه آبریز بسته بوده، در جنوب شرق ایران واقع شده است. این پلایا در سال های گذشته به دلیل خشکسالی های پیاپی کاملا خشک بوده است. برای انجام این مطالعه ده خاکرخ در اشکال اراضی مخروط افکنه، دشت دامنه ای و پلایا که هر یک به چند سطح ژئومرفیک تقسیم می شوند حفر و نمونه ها برداشته شد. نمونه های خاک تحت آزمایشات معمول فیزیکی و شیمیایی و کانی شناسی رسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که از مخروط افکنه به مرکز پلایا میزان شوری، پ-هاش و نسبت جذبی سدیم افزایش می یابد و هم چنین رسوبات ریز تر می شوند. رده بندی خاک های منطقه در سطوح مختلف ژئومرفیک؛ کلسیدز، اُرتنتز و سالیدز می باشد. کانی شناسی بخش رس خاک های منطقه مورد مطالعه، حاکی از وجود کانی های رسی کلریت، ایلیت، پالیگورسکیت، اسمکتیت و کائولینیت می باشد. کانی های اسمکتیت در این خاک ها از سه منشا توارث از سنگ مادر، تغییر شکل کانی های دیگر و نوتشکیلی حاصل آمده اند. به طرف پلایا، به علت بالا بودن سطح آب زیرزمینی از پایداری پالیگورسکیت کاسته می شود و به کانی اسمکتیت تغییر شکل می دهد. کانی پالیگورسکیت دارای دو منشا موروثی و آواری می باشد. وجود کانی های کلریت و ایلیت مربوط به مواد مادری منطقه می باشد که البته در بررسی مواد مادری منطقه مورد مطالعه این مطلب ثابت شد. از طرفی کانی کائولینیت در اقلیم خشک این منطقه خاکساز نبوده و با توجه به مشاهده آن در مواد مادری دارای منشا توارثی است.