صالح سنجری

آلودگی آب و خاک توسط فلزات سنگین به دلیل سمیت بالا، گستردگی منابع آلوده کننده، مقاومت در برابر تجزیه و قابلیت تجمع در محیط زیست، یکی از چالش های مهم جهانی محسوب می شود. بررسی سطح آلودگی فلزات سنگین در خاک ها برای تصمیم گیری های مؤثر در کاهش آلایندگی، محدود کردن مواجهه انسان با این مواد سمی و حفظ سلامت جامعه در برابر مخاطرات ناشی از آن ها امری ضروری است. به همین منظور، از شاخص های سنجش آلودگی به عنوان ابزاری کارآمد برای تعیین شدت آلودگی استفاده می شود. بنابراین این پژوهش به منظور بررسی توزیع مکانی فلزات سنگین و ارزیابی سطوح آلودگی آن ها در برخی از خاک های منطقه جازموریان طراحی گردید. منطقه مورد مطالعه، بخشی از اراضی پلایا جازموریان در عرض جغرافیایی ΄΄27΄29˚27 شمالی و طول جغرافیایی ΄΄46΄32˚58 شرقی واقع شده است و نمونه برداری خاک از خاک سطحی (cm20-0) صورت گرفت. نمونه‎های خاک بعد از هوا حشک شدن و عبور از الک برای آنالیزهای فیزیکی و شیمیایی آماده شدند. پارامترهای بافت خاک، درصد ماده آلی، درصد کربنات کلسیم، ظرفیت تبادل کاتیونی، EC، pH، پذیرفتاری مغناطبسی خاک و همچنین عناصر قابل جذب Fe، Cu، Zn، Mn، Cd و Pb اندازه‎گیری شدند. به منظور شناسایی هر چه بهتر مناطق آلوده و یـا در معرض آلودگی به فلزات سنگین، به تهیه نقشـه هـای پراکنش فاکتور آلودگی پرداخته شد. بـرای ایـن منظـورابتدا با بسط مدل های تئوری تغییر نمـای مناسـب بـرای هر یک از شاخص های محاسـبه شـده و از روش میـان یابی کریجینگ در محیط نـرم افـزار ArcGIS استفاده شد. محاسبات آماری با کمک نرم افـزار آمـاری SPSS نسخه 16 انجام شد. مطالعه میزان آلودگی فلزات سنگین بـا کمک فاکتور آلودگی می توانـد تـأثیر عوامـل مختلـف در توزیع نسبی غلظت هر یک از فلزات سـنگین در خـاک را به خوبی نشان دهد. نتایج بـه دسـت آمـده از ایـن تحقیـق نشــان داد کــه فــاکتور آلــودگی هــر یــک از فلــزات متفاوت است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که کـلاس هـای بـا آلودگی زیاد و خیلی زیاد (3≥CF) مربـوط بـه فـاکتور آلودگی کادمیوم سرب، روی، آهن و منگنز است و فلز مس دارای کلاس با آلودگی پایین می‎باشد. پـراکنش مکـانی فـاکتور آلـودگی فلـزات سنگین مورد بررسی در منطقه مطالعـاتی نشـان مـی دهد که آلودگی فلزاتـی ماننـد سـرب، روی، کـادمیم و مـس بیشـتر تحـت تـأثیر فعالیـت‎هـای انسانی در منطقه هستند. بالاترین میزان فاکتور آلـودگی این فلزات در جنوب و مرکز منطقه مورد مطالعه مشاهده می شود.