محمد نادریان فر

مقدمه آگاهی از تغییرات مکانی پارامترهای کیفی ابزاری مهم در جهت شناخت استعدادهای منطقه و نحوه مدیریت اراضی است. با توجه به اینکه جیرفت روی کمربند آرسنیک در کشور قرار دارد و تأثیری که آرسنیک بر آب زیرزمینی می گذارد و با توجه به سرطان زا بودن این عنصر، تحلیل آن بسیار حائز اهمیت است. هم چنین بیشتر مناطق روستایی آبخیز جیرفت از آب چاه ها برای شرب نیز استفاده می کنند لذا آنالیز آن ها از منظر شرب بسیار اهمیت دارد. مواد و روش ها در این پژوهش تغییرات مکانی پارامترهای نیترات، آرسنیک، منگنز و کل مواد جامد محلول در آب زیرزمینی در حوضه آبخیز جیرفت با استفاده از روش های زمین آماری در طول دوره آماری 1398 موردبررسی و تحلیل قرار گرفت. بدین منظور از اطلاعات مربوط به تجزیه وتحلیل 36 چاه کشاورزی و هم چنین چاه هایی که برای شرب در روستاها استفاده می شود و هم چنین نمونه هایی از آب شرب شهری در سه تکرار نمونه برداری شد. روش های زمین آماری استفاده شده برای پهنه بندی پارامترهای ذکرشده شامل کریجینگ معمولی، کریجینگ ساده، توابع پایه شعاعی (RBF) و روش وزن دهی معکوس فاصله (IDW) با توان های مختلف بود. برای ارزیابی روش های زمین آماری از تکنیک ارزیابی متقابل با معیارهای Root Mean Square Error (RMSE)، Mean Bias Error (MBE) بین داده های واقعی و تخمینی استفاده شد. نتایج و بحث نتایج رتبه بندی معیارهای ارزیابی نشان داد که برای پارامتر آرسنیک و TDS روش کریجینگ ساده با مدل کروی و برای نیترات و منگنز روش تابع پایه شعاعی (RBF) دارای کمترین خطا است. بررسی های انجام شده نشان می دهد که همبستگی مکانی پارامترهای کیفی اشاره شده در آبخیز جیرفت بسیار زیاد است. به طوری که خطای مدل نیم تغییرنمای داده های اندازه-گیری شده آرسنیک با اثر قطعه ای 00025/0 و دامنه تأثیر 7/36 کیلومتر برابر 4/38 درصد و خطای مدل نیم تغییرنمای نیترات با اثر قطعه ای 3/0 و دامنه تأثیر 5/28 کیلومتر برابر 9/4 درصد می باشد. طبق استاندارد 1051 موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، غلظت آرسنیک به جز نمونه آب شهری، در سایر مناطق آبخیز جیرفت بسیار بالاتر از حد مجاز برای مصرف شرب است. هم چنین غلظت نیترات در تمامی نمونه های آب گرفته شده از سطح آبخیز، کمتر از حد مجاز برای آب شرب است و استفاده از آن بلامانع است.