مهدی دهرامی

منظومه به اشعار بلند روایی یا گاه غیرروایی گفته می شود که استقلال و وحدت موضوعی دارد و دارای طرح قبلی است و بیشتر در قالب مثنوی سروده می شود. بیشتر منظومه ها شامل سه بخش آستانه، تنه اصلی و خاتمه است. این نوع اشعار قدمتی دیرین دارد و در طول تاریخ ادبیات فارسی از حیث محتوا و ساختار دگرگونی هایی داشته است و شاعران مختلفی تغییراتی در آن ایجاد کرده اند. هدف این مقاله بررسی نوآوری هایی است که نظامی در آستانه و مقدمه منظومه به وجود آورده است. نظامی از جمله مهم ترین شاعران جریان سازی است که جایگاه و منزلت او از رهگذر منظومه هایش حاصل شده است و توانسته اجزایی به منظومه بیفزاید که پس از او دیگران نیز از آن تقلید کرده اند. وی اولین بار بخش مستقل معراج نامه را به آستانه منظومه افزوده و آستانه سرایی را از نظر اجزا به تکامل رسانده است. علاوه بر آن فرزندنامه(نصیحت به فرزند) نیز نخستین بار در منظومه های نظامی وارد آستانه شده است. افزایش حجم مقدمه و شروع منظومه با «بسم الله الرحمن الرحیم» و پیوند معنوی میان اجزای مقدمه نیز از ابتکارات نظامی در مقدمه سرایی است.