مهدی دهرامی

آفرین و نفرین(دعا و لعن) از بن مایه های دینی، فرهنگی، اسطوره ای و ادبی است که از دیرباز، همگام با هم از ادبیات قبل از اسلام تا شریطه های قصاید مدحی و انواع مختلف ادبی استمرار یافته است. هدف این تحقیق که با روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته، وجوه مختلف آفرین و نفرین در آثار دوران پیش از اسلام(باستان و میانه) و اشعار شاعرانی از دوره های مختلف تا قرن هفتم مانند فرخی سیستانی، باباطاهر، سنایی، خاقانی، سعدی، مولوی و غیره از منظرهای مختلفی مانند انواع نفرین ، اشخاص یا پدیده های نفرین شده، ارتباط نوع عاطفه و نفرین، معانی ثانویه نفرین، میزان بسامد در نوع ادبی، قالب شعری و دوره های مختلف و موضوعاتی از این دست بررسی کرده است. در اوستا این دو مقوله بیشتر در راستای اهداف، تعالیم، اندیشه ها و آموزه های مذهبی قرار گرفته است. در کتیبه های هخامنشی دعا و نفرین، از یکسو هدف ترغیبی و گاه تحذیری در خصوص پاسداشت کتیبه ها دارد و از سویی دیگر حس وطن دوستی آنها را با بسامد فراوان دعاهای نیک نسبت به کشور نشان می دهد. در کتاب های دوره میانه دعا و نفرین بیشتر کارکردی ادبی داشته و نشان گر حالات عاطفی شخصیت ها در موقعیت های مختلف روایی است. این نمود عاطفی در انواع ادبی اعم از تعلیمی، حماسی و غنایی و قالب های مختلف شعری مانند مثنوی، غزل، قصیده و... بازتاب زیادی یافته و گاه جزیی از ساختار شعر قرار گرفته است. این عنصر علاوه بر آنکه احساس و عاطفه و تمایلات و آرزوهای شاعر را نشان می دهد، عنصری برای تقویت بعد غنایی و ضمانتی اجرایی در اشعار تعلیمی نیز محسوب می شود. نفرین های مختلفی همچون نفرین به بدخواهان ممدوح، به حاسدان خود، فلک و روزگار و برخی شهرها و حتی نفرین به خود در شعر دیده می شود که برخاسته از عواطف نفرت یا شدت اندوه گویندگان آنهاست.