شاپور کوهستانی

دشت جیرفت با اقلیم خشک و نیمه خشک یکی از دشت هایی است که با افزایش برداشت چشمگیر آب زیرزمینی در سال های اخیر روبرو بوده است. هدف از این مقاله ارزیابی اثرات بارندگی و شرایط اقلیمی بر نوسانات سطح آب زیرزمینی دشت جیرفت است. برای این منظور از داده های بارندگی 6 ایستگاه باران سنجی و تبخیرسنجی در طول دوره 95-1370 استفاده شد و با روش تیسن بندی و استفاده از داده های ماهواره Chirps مقدار متوسط بارندگی دشت محاسبه گردید. نتایج نشان داد همبستگی پیرسون بین بارش و سطح آب زیرزمینی 23/0 است. برای یافتن اثرات خشک سالی و ترسالی بر سطح آب زیرزمینی، از شاخص بارندگی استانداردشده (SPI) استفاده شد. نتایج تحلیل ها به صورت سری زمانی متوالی نشان داد که، SPI با مقیاس زمانی بلندمدت 7 ماهه از همبستگی بیشتری (35/0) با هیدروگراف سطح آب زیرزمینی دشت برخوردار است. بررسی داده های هیدروگراف دشت جیرفت در دوره آماری 95-1381 نشان داد که در این مدت سطح آب زیرزمینی به اندازه 65/8 متر افت داشته و میزان متوسط افت سالانه 61/0 متر می باشد. همچنین نتایج نقشه های پهنه بندی به روش کریجینگ در دوره های زمانی 5 ساله نشان داد که بخش های جنوبی و مرکزی دشت دارای افت سطح آب زیرزمینی بیشتری هستند. در ادامه با استفاده از تحلیل خوشه ای وارد، دشت جیرفت به چهار خوشه تقسیم شد که برای خوشه 1 پیزومتر کلرود، خوشه 2 پیزومتر ساغری، خوشه 3 پیزومتر کُنارصندل و خوشه 4 پیزومتر چهره آباد انتخاب شدند. همبستگی بارش متوسط در هر خوشه با نوسانات سطح آب زیرزمینی با پیزومترهای منتخب آن خوشه به ترتیب کلرود (51/0R=)، ساغری (37/0R=)، کنارصندل (38/0R=) و چهره آباد (55/0R=) به دست آمد. با توجه به افت شدید سالانه و اضافه برداشت از دشت چنانچه اقدام جدی و مؤثری در این زمینه صورت نگیرد، این دشت در آینده نه تنها با تشدید پیامدهای زیست محیطی، بلکه با مشکلات اقتصادی و اجتماعی نیز مواجه خواهد شد.