یوسف اصغری بایقوت

سروده های شاعران نشان می دهد که آنان نسبت به شعر و شاعری گاهی اظهار ناخرسندی کرده و مقام شاعری را در مقایسه با دیگر پیشه ها پایین تر دانسته اند؛ شاعران گاهی بیتی و یا ابیاتی و گاهی نیز اشعار مستقلی را به نکوهش شعر اختصاص داده اند. چرایی این امر، مسئلۀ اصلی این مقاله است که با بررسی آثار شاعران تا قرن هشتم هجری، به شیوۀ توصیفی و تحلیلی بدان پاسخ داده می شود. پژوهش نشان می دهد که بخشی از این بدبینی ها نسبت به شعر خاستگاه فلسفی دارد که به ماهیّت شعر بر می گردد. فراهم شدن شعر از قضایای متخیّل، محاکات و تقلیدی بودنِ آن که هیچ گونه صدیقی را موجب نمی گردد و به شکلِ تناقض و اغراق و دروغ در شعر جلوه می کند، مبنای فلسفی دارد. ستایش از حکمت و فلسفه و نکوهش شعر در برابر آن بازتاب همین نگاه فلسفی است. منشأ مهم دیگر شعرنکوهی اثرپذیری از برخی مؤلفه ها و گزاره های دینی است که موجب تشدید چنین نگاهی در میان شاعران نسبت به شعر و شاعری گردیده است. برتری شرع و مفاهیم شرعی نسبت به شعر یکی از دلایل اصلی شعر نکوهی از این منظر است. کارکرد شعر و رفتار اغلب شاعران نظیر: اختصاص یافتن اغلب اشعار به مدح، پرداختن شاعران به هجو و هزل گویی، تکدّی کردن و طمع ورزیدن بیشتر شاعران، بی رونقی بازار شعر و شاعری در برخی ادوار و ناتوانی شعر از بیان معانی و مفاهیم، از جمله عواملی است که موجب این بدبینی به شعر و شاعری شده است.