امین دهقانی

نخستین گام در تمامی برنامه ریزی ها علی الخصوص در زمینه محصولات زراعی پُرمصرف، فراهم نمودن بستر شناختی علمی از وضعیت تولید این محصولات در سطح ملی است. با استفاده از این بستر شناختی، ضمن شناسایی قطب های تولید محصولات زراعی، می توان در زمینه احداث صنایع تبدیلی، تکمیلی و فرآوری، برنامه ریزی برای بازار مصرف آن ها و ...، برنامه ریزی های بعدی را عملی ساخت. از این رو هدف پژوهش کمی و کاربردی حاضر، شناسایی قطب های مستعد تولید محصولات استراتژیک زراعی پُرمصرف در ایران بر اساس شاخص عملکرد (شش محصول غلات، حبوبات، محصولات صنعتی، محصولات جالیزی، نباتات علوفه ای و سبزیجات که 32 محصول کلیدی را شامل می شوند) است. لازم به ذکر است که محصولات مذکور بیش از 99 درصد کل تولیدات زراعی ایران را پوشش می دهند. جهت جمع آوری داده ها، از اطلاعات آمارنامه کشاورزی در سال 1401 استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش MABAC، تکنیک تحلیل خوشه ای، نرم افزار GIS و آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج روش ماباک نشان داد به لحاظ شاخص عملکرد محصولات زراعی پُرمصرف سه استان البرز، تهران و اصفهان به ترتیب با امتیاز 368/0، 287/0 و 233/0، در رتبه های اول تا سوم و سه استان آذربایجان شرقی، اردبیل و خراسان شمالی به ترتیب با امتیاز 170/0-، 154/0- و 137/0-، پایین ترین رتبه ها را به خود اختصاص داده اند. نتایج تکنیک تحلیل خوشه ای نشان داد استان های کشور در پنج خوشه گروه بندی شده اند و شش استان واقع شده در خوشه های اول تا سوم به عنوان قطب های مستعد تولید محصولات زراعی پُرمصرف شناسایی شده اند. نتایج آزمون پیرسون نشان داد میان عملکرد محصولات زراعی و مساحت اراضی زیر کشت (کل اراضی و اراضی آبی و دیم) ارتباطی آماری معناداری وجود ندارد. از مهم ترین راهکارهای پژوهش حاضر می توان به اولویت دادن به احداث صنایع تبدیلی، تکمیلی و فرآوری و همچنین، مکانیابی بهینه محل / محل های احداث صنایع مذکور در استان های البرز، تهران، اصفهان، فارس، خوزستان و هرمزگان اشاره کرد.