مهدی وزینی افضل

با استقرار فرمانروایی نادرشاه و برقراری امنیت نسبی در کشور، بسیاری از شهرنشینان که به سبب هرج ومرج ناشی از فقدان حکومت مرکزی نیرومند به روستاها و نواحی دوردست کوهستانی گریخته بودند، مجدداً به شهرهای خویش بازگشتند. براین مبنا، پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخ به این پرسش است: نادرشاه افشار چه مناسبات عمرانی- مالی با شهرنشینان داشت؟ برای پاسخگویی، این برآورد استنباط می شود که روابط فرمانروای افشار با شهرنشینان دو رویه کاملاً متفاوت داشت. نادر در تکاپوی دستیابی به مشروعیت و قدرت مطلق، حتی الامکان با پیروی از سنت دیوانی پادشاهان صفوی، به عمران و معافیت مالیاتی شهرها و ساخت شهرهای دائمی و موقت بنا بر ضروریات سیاسی- نظامی اقدام ورزید. بااین همه، در دوره پادشاهی، وفاداری بسیاری از اعضای طبقات شهری به خاندان صفویه و تأکید فرمانروای افشار برای تأمین سیورسات اردوی جنگی به اخذ مالیات های مضاعف، شکنجه و توبیخ شهرنشینان و حتی اعضای برجسته دیوانسالاری نظامی انجامید. روند مذکور ضمن اعلام برائت و شورش اهالی و حکام شهرها، موجب تضعیف پایه های اقتدار و مشروعیت حکومت افشاریه و درنهایت، مرگ فرمانروای افشار شد. پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد تاریخی و شیوه جمع آوری داده های کتابخانه ای از منابع دست اول، پس از توصیف و طبقه بندی جنبه های گوناگون مناسبات نادرشاه افشار با شهرنشینان، به تحلیل و تفسیر این ویژگی ها و تأثیرات مختلف آن می پردازد.