مهدی وزینی افضل

ایران در طول جنگ عالمگیر اول جهانی، گرفتار بیماری مهلک آنفولانزای اسپانیایی شد که سهمگین ترین بیماری قرن بیستم جهان به شمار می رود. سه تا چهار موج آنفولانزای اسپانیایی از بهار 1918 تا تابستان 1919م/ ربیع الثانی 1336 تا رجب 1337ق، ایران و اکثر کشورهای جهان را درگیر کرد. این بیماری از خارج از مرزهای ایران، وارد شد و عوامل خارجی نظیر حضور نیروهای نظامی انگلستان، روسیه و عثمانی در تسریع شیوع آن نقش مهمی ایفا کرد. از بُعد داخلی، از هم گسیختگی سیاسی و اقتصادی و همچنین، زیرساخت های فرسوده و ناکارآمد بهداشتی، بر مصیبت وارده افزود. در نتیجه این بیماری، بین 10 تا 20 درصد جمعیت ایران جانشان را از دست دادند و آثار روانی و اجتماعی آن تا سالها بر جامعه ایرانی سایه افکند. پرسش نوشتار بر این مبنا قرار دارد که آنفولانزای اسپانیایی چگونه به ایران سرایت کرد و چه تاثیری بر جامعه ایران دوره قاجار بر جای گذاشت؟ پژوهش حاضر به روش کتابخانه ای تدوین شده است و در روند پژوهش، منابع تاریخی، خاطرات، سفرنامه های اروپاییان و اسناد آرشیوی وزارت امور خارجه مورد استفاده قرار گرفته اند. یافته های این تحقیق نشان می دهد، شرایط اسفناک ایران در طول جنگ جهانی اول و مرگ و میر بالا، صرفاً جهت قحطی، خشکسالی و بروز بیماری های سابقه دار نبوده است، بلکه سه موج کشنده بیماری آنفولانزای اسپانیایی، شرایط زیستی ایرانیان را به مرحله بسیار حاد کشاند.