مهدی وزینی افضل

اشاعره و حنابله، هر دو از گروه های اهل سنت به شمار می روند. تا پیش از به قدرت رسیدن سلجوقیان، حنابله در عرصه اجتماعی و سیاسی جامعه بغداد، یکی از قدرت مندترین و پر جمعیت ترین گروه های مذهبی بودند. با به قدرت رسیدن سلجوقیان و لعن اشاعره به فرمان طغرل در سال 455 ق، شمار زیادی از علمای اشعری، چون جوینی و قشیری به عراق و حجاز مهاجرت کردند و همین عامل در ترویج و گسترش مذهب اشعری در بغداد تاثیر گذاشت. در دوره اول حکومت سلجوقیان (429 ـ 465 ق) میان اشاعره، حنابله و معتزله در زمینه دانش ها و علوم فقهی و کلامی تعامل هم-گرایانه ای وجود داشت و دغدغه اصلی نظریه پردازان اشعری و حنبلی دفاع از خلافت و تحکیم مبانی آن بود. در این میان، علمای اشعری فعال تر بودند و با وجود اشتراک های عقیدتی و کلامی میان این دو گروه، همواره در عرصه اجتماعی درگیری هایی بین ایشان روی می داد. در این مقاله تلاش می شود با توجه به این فرضیه که عامل اصلی در منازعه ها و درگیری های اشاعره و حنابله، مسائل و اختلاف های عقیدتی و کلامی بود و دخالت های سیاسی خلفای عباسی و سلاطین سلجوقی و کشمکش های سیاسی بین آنها در این درگیری ها نقشی نداشته است، رابطه و تعامل هم گرایی و واگرایی بین این دو گروه در دوره حضور سلجوقیان در بغداد (429-465 ق) بررسی و تبیین گردد.