14 آذر 1403

رضا صحت منش

مرتبه علمی: دانشیار
نشانی: دانشگاه جیرفت
تحصیلات: دکترای تخصصی / تاریخ
تلفن: 09137449241
دانشکده: دانشکده ادبیات و علوم انسانی

مشخصات پژوهش

عنوان
بررسی شکلی و محتوایی اسناد قورخانه های دوره قاجار
نوع پژوهش پایان نامه
کلیدواژه‌ها
قورخانه، ارتش، قاجار، اسناد
پژوهشگران مصطفی آقابیگی پور، رضا صحت منش

چکیده

قورخانه بعنوان یک واحد مهم ساخت تجهیزات نظامی و حتی غیر نظامی، دارای بخش هایی بود که «کارخانه» نام داشت و هر یک وظیفه و تولید خاصی داشتند. می توان گفت مهمترین قسمت قورخانه، کارخانه ریخته گری بود که در زمینه توپ ریزی فعالیت داشت. البته در زمان صفویه به این مکان (جبه خانه) گفته می شد و همچنین در بعضی قورخانه ها سربازانی اسکان داده می شدند ، تقریباً چیزی مانند پادگان های امروزی. اهمیت و کارکرد هر قورخانه با قورخانه دیگر فرق می کرد مثلاً قورخانه تهران مهمترین قورخانه ایران بود و به دیگر قورخانه ها مصنوعات نظامی خودش را ارسال می کرد. فکر تأسیس قورخانه در ایران مربوط به مدتها قبل بود و تقریباً به زمان عباس میرزا برمی گشت؛ اما زمانی به ذهن دولت مردان قاجار بیش از پیش نفوذ کرد که در جریان محاصره هرات ، توپ های آنان قدرت تخریب حصار شهر را نداشتند و محاصره شهر به درازا کشید، بعد از عقب نشینی از هرات، محمدشاه قاجار و صدر اعظمش در اقدامی اساسی و مهم، قورخانه تهران را تأسیس کردند. طبیعی است مکانی به این مهمی که پشتوانه قشون و ارتش یک مملکت است، مخصوصاً ارتش قاجار که از زمان عباس میرزا دست به اقدامات اصلاحی بنیادین در راستای مدرن شدن زده و دولت قاجار حساب ویژه ای بر روی آن بازکرده بود ، باید مطالب بیشتری راجع به این مکان در کتاب ها و نگارش های نظامی بیاید اما متأسفانه به این مهم زیاد پرداخته نشده است. در پایان نامه پیش رو، برای تبیین زوایای تاریک این مکان ( قورخانه) ، به اسناد روی آورده شده است. اهمیت استفاده از اسناد و مدارک آرشیوی امروزه برکسی پوشیده نیست. همچنین آثار زیادی در حوزه مطالعات نظامی با تکیه بر اسناد به نگارش درآمده اند؛ اما هیچکدام از آنها به طور تخصصی به قورخانه نپرداخته اند؛ یا اگر هم پرداخته اند، خیلی سطحی و گذرا در حد چند سطر اشاره ای بیش نکرده اند. این پژوهش از بین ده ها برگ سند و روزنامه، بدنبال کشف ابعاد مغفول مانده قورخانه می باشد؛ اما در اسناد تاریخی همه آنچه متعلق به یک مکان یا شخص خاص هست، نیامده است و برای تکمیل کار از سفرنامه ها و کتابچه هایی که در مورد قورخانه نگارش یافته اند یا اشاره ای کرده اند، استفاده شده است. ابهام علمی این پژوهش، این است که اسناد مربوط به قورخانه چه اهمیتی در فهم تاریخ نظامی قاجار دارند؟ اسناد قورخانه های قاجار از چه محتوایی برخوردار می باشند و چه اطلاعاتی در مورد کم و کیف تسلیحات، نحوه ساخت، تعمیر و نگهداری آنهاارائه می کنند؟ شکل اسناد قورخانه های دوره قاجار چگونه است؟