رضا صحت منش

شهر کرمان، به واسطه قرار گرفتن در مسیر راه های ارتباطی، نقش مهمی در سیستم سیاسی-اقتصادی ایفا می-کرده است. از ساختارهای معماری و فضای شهری سده های نخست اسلامی در شهر کرمان چیز زیادی در دست نیست و از زمان سامانیان شهر گسترش یافته است. از زمان سلجوقیان تا قراختاییان، گسترش شهر کرمان شمالی-جنوبی بوده است، تا اینکه در نهایت در دورۀ تیموری گسترش شهر از سمت غرب شکل گرفت. این تغییرات توسط سلسلۀ صفویه صورت جدی به خود گرفت و با ساخت مجموعۀ گنجعلی خان که الگویی از مکتب صفوی اصفهان بود تکمیل گردید. در این دوره ابنیه عمومی و مذهبی و رفاهی مانند: بازار، مسجد، مدرسه، آب انبار و حمام ساخته شد. اعتقادات و ارزش های حاکم بر جامعه، همواره بر هنر و معماری آن دوران مؤثر بوده است. در عصر شاه عباس ساختن آثار وابنیه رشد قابل ملاحظه ای پیدا کرد. دولت صفوی، مروج و مبلغ مذهب شیعه بود. به دلیل توجه خاص حکومت به هنر و معماری و مفاهیم وابسته به آن؛ فرصتی برای بروز اعتقادات حکام در معماری پدید آمد. این پژوهش به بررسی تأثیرات مشروعیت سیاسی در حکومت صفوی بر معماری و شهرسازی کرمان و معرفی بناها و تاثیر اندیشه های حکومتی بر معماری و شهرسازی این دوره ها می-پردازد. پژوهش پیش رو با ابزارهای کتابخانه ای و میدانی و روش توصیفی – تحلیلی به دنبال پاسخی برای این پرسش ها است: 1- سازه های معماری عصر صفوی در کرمان، چه نقشی در کسب مشروعیت حکام آن داشته اند؟ 2- برهم کنش معماری و شهرسازی کرمان و اصفهان در دوره صفوی به چه صورت بوده است؟ 3- حکام کرمان در دوره صفوی چه نوآوری هایی در زمینه معماری و شهرسازی ایجاد کردند؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است حکام کرمان در دوره صفوی از ایجاد بناها و سازه های معماری علاوه بر گسترش و توسعه شهر، تأمین رفاه و آسایش مردم، به دنبال نمایش قدرت و کسب مشروعیت سیاسی بودند. این عصر خصوصاً زمان گنجعلی خان دوره شکفتگی اقتصاد کرمان است و بهترین دلیل آن آبادانیهای شهری و وجود مجموعه گنجعلی خان است. و الگوی معماری شهر کرمان در دوره صفوی متأثر از الگوهای معماری اصفهان و بر اساس اصول آن است. در دوره صفوی به دلیل حمایت شاهان از هنرمندان، معماری و شهرسازی پیشرفت و تکامل یافت و بناها به صورت و مجموعه و تزئینات بیشتر از ترکیب کاشی معرق و آجر و همچنین نوآوری هایی در تکنیک های گچبری صورت گرفته است.