رضا صحت منش

روند استعماری دولت های اروپائی با ایران از آغاز دوره صفویه و در زمینه اقتصادی آغاز شد و استعمارگران به منافع عظیمی دست یافتند. از دوره صفوی تا آغاز دوره قاجار روند استعماری دول اروپائی متحول شد و وارد حوزه های فرهنگی، سیاسی و نظامی گردید به گونه ای که ایران بخش های مهمی از قلمرو خود را از دست داد و به صورت کشوری وابسته به بیگانگان در آمد. در سوی مقابل، جامعه ایران نسبت به اهداف و مطامع دولت های استعماری شناخت چندانی نداشت و نسبت به این تحولات واکنش مناسبی نشان نداد. پژوهش پیش رو با روش توصیفی - تحلیلی و استفاده از منابع موجود در پی بازنمائی واکنش علمای اصولی نسبت به پدیده استعمار است و در پی پاسخی برای این پرسش است که علمای اصولی شیعه از آغاز دوره قاجار تا برآمدن امام خمینی (ره) چه واکنشی نسبت به پدیده استعمار داشتند؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که جامعه ایران عموما نسبت به استعمارگری دولت های اروپایی منفعل بود و تنها علمای اصولی شیعه با تکیه بر آموزه های قرآن و سیره نبوی و ائمه (ع) نسبت به استعمار واکنش نشان دادند و آن را طرد نمودند. بارزترین و آگاهانه ترین واکنش نسبت به استعمار از سوی امام خمینی (ره) صورت گرفت و در انقلاب اسلامی متبلور شد. خوانش آثار امام خمینی و به ویژه وصیت نامه و صحیفه امام (ره) نشان می دهد که استعمارستیزی و استقلال طلبی گفتمان غالب امام خمینی (ره) در این آثار است. بر این اساس اولویت اصلی پژوهش خوانش وصیت نامه امام (ره) در چارچوب استعمارستیزی و استقلال طلبی است.