رضا صحت منش

بر روی ظروف به دست آمده از تمدن حوزه هلیل رود نقوش مختلف انسانی، گیاهی، جانوری و هندسی نقش شده است. در میان آن ها نقوش جانوری از نظر فراوانی، خلاقیت انسانی، هنری و آئینی، ممتاز هستند. هدف اصلی پژوهش حاضر خوانش نقوش جانوری تمدن حوزه هلیل رود جیرفت با تکیه بر اشیاء کشف شده و به دست آمده از این تمدن در پرتو نظریه توتم پرستی است. بنابراین سوال اصلی پژوهش این است: نقوش جانوری تمدن حوزه هلیل رود جیرفت چه معانی را بازتاب می دهند؟ با مطالعه مقدماتی نقوش این فرضیه مطرح شد که خوانش توتمی نقوش جانوری حوزه فرهنگی هلیل رود فهم تازه ای برای مخاطب ایجاد می کند و احتمالا کنشگران انسانی حوزه فرهنگی هلیل رود برای نقش نمودن جانوران بر اشیاء نگاهی حاکی از احترام، تقدس، تابو و ترس داشتند. پژوهش پیش رو مطالعه میان رشته ای است و حوزه تاریخ، باستان شناسی و روانشناسی را در بر می گیرد. داده های پژوهش با مطالعه میدانی و کتابخانه ای نگارنده فراهم گردید و در چارچوب نظریه توتم پرستی به موضوع پرداخته شده است. جامعه آماری متشکل از 171 ظرف، 122 ظرف آن در کتاب جیرفت، کهن ترین تمدن شرق (مجیدزاده، 1382)، و 49 ظرف آن در گنجینه آثار جیرفت (پیران، 1392)، مورد بررسی قرار گرفت. در مجموع 213 نقش شمارش شد و بر اساس آن ها تقسیم بندی و خوانش نقوش انجام گرفت. یافته های پژوهش حاکی از آن است که نقوش جانوری با 47/88 درصد از کل نقوش، فراوان ترین نقوش تمدن حوزه هلیل رود هستند و در رده بعدی نقوش هندسی با 20/65 درصد و نقوش گیاهی با 12/67 درصد، قرار دارند. نقوش انسان – جانوران نیز که بر 15 ظرف نقش بسته است، 11/73 درصد نقوش را تشکیل می-دهند. نقوش جانوری دارای جنبه آئینی و دینی هستند و به احتمال زیاد انسان متمدن ساکن حوزه هلیل رود در نقش این جانوران و نیز نقش انسان – جانوران بر ظروف، نگاهی حاکی از احترام و تقدس داشته است