محمد نادریان فر

مقدمه و هدف برای شناخت استعدادهای منطقه و روش مدیریت زمین ها، آگاهی از تغییر مکانی سنجه های کیفی ابزار مهمی است. با توجه به اینکه جیرفت روی کمربند آرسنیک کشور است و از آنجایی که آرسنیک عنصری سرطان زا است و بر کیفیت آب زیرزمینی تأثیر می گذارد، بررسی آن بسیار اهمیت دارد. هم چنین بیشتر مناطق روستایی آبخیز جیرفت از آب چاه ها برای شرب استفاده می کنند. ازاین رو، بررسی آن ها از دیدگاه شرب بسیار اهمیت دارد. مواد و روش ها در این پژوهش تغییرهای مکانی سنجه های نیترات، آرسنیک، منگنز و کل مواد جامد محلول در آب زیرزمینی در آبخیز جیرفت با استفاده از روش های زمین آماری در طول دوره ی آماری 1398 بررسی و تحلیل شد. به این منظور از آب 36 چاه کشاورزی و چاه هایی که برای شرب در روستاها استفاده می شد و هم چنین نمونه هایی از آب شرب شهری در سه تکرار نمونه برداری شد. روش های زمین آماری استفاده شده برای پهنه بندی سنجه های مزبور شامل کریجینگ معمولی، کریجینگ ساده، تابع پایه ی شعاعی (RBF) و روش وزن دهی معکوس فاصله (IDW) با توان های مختلف بود. برای ارزیابی روش های زمین آماری از روش ارزیابی متقابل با معیارهای مجذور میانگین مربعات خطا (RMSE) و میانگین انحراف خطا (MBE) میان داده های واقعی و برآوردشده استفاده شد. نتایج و بحث نتایج رتبه بندی معیارهای ارزیابی نشان داد که برآورد سنجه ی آرسنیک و TDS با مدل کروی روش کریجینگ ساده کمترین خطا را داشت و برآورد نیترات و منگنز با روش تابع پایه ی شعاعی (RBF) کمترین خطا را داشت. بررسی ها نشان داد که همبستگی مکانی سنجه های کیفی آبخیز جیرفت بسیار زیاد بود. به طوری که خطای مدل نیم تغییرنمای داده های اندازه-گیری شده ی آرسنیک با اثر قطعه ای 00025/0 و دامنه ی تأثیر 7/36 کیلومتر 4/38 % و خطای مدل نیم تغییرنمای نیترات با اثر قطعه ای 3/0 و دامنه ی تأثیر 5/28 کیلومتر 9/4 % بود. در آبخیز جیرفت بر پایه ی معیار 1051 مؤسسه ی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، به جز آب شهری، غلظت آرسنیک در آب مناطق دیگر بسیار بیشتر از اندازه ی مجاز برای مصرف شرب بود. هم چنین غلظت نیترات در تمام نمونه ها، کمتر از اندازه ی مجاز برای آب شرب بود و استفاده از آن مانعی ندارد.