مهدی دهرامی

حکایت از تمهیدات پربسامد ادبیات فارسی است که چه به صورت کتاب های مستقل، چه در لابه لای آثار ادبی، اعم از حماسی، عرفانی، غنایی و تاریخی دیده می شود. هدف این مقاله بررسی کارکردهای تعلیمی حکایت در تاریخ بیهقی است که با روش توصیفی (تحلیل محتوا) به این موضوع پرداخته است. حکایات بیهقی بیشتر در حوزة تاریخی و داستان هایی از پادشاهان گذشته است که این امر متناسب با موضوع کتاب اوست. اگرچه وی به دلایلی مانند آراستن متن، استدلال، صدور حکم کلی از حوادث جزیی و تشریح و رفع ابهام، عبرت گیری و بیان تعالیم اخلاقی از این عنصر بهره گرفته، اما بیشترین کارکرد آن مورد اخیر است. وی برای تأکید و تبیین آموزه های مهم اخلاقی و مصداق گرایی، علاوه بر گزاره های مستقیم تربیتی، از حکایات بهره جسته است. در حوزة تعلیمی، بیهقی تعالیم مختلفی متناسب با همه طبقات -چه سلاطین و امرا، چه عامة مردم- از حکایت خود اخذ کرده است. مهم ترین آموزه های اخلاقی در حکایات این کتاب، مواردی همچون ضرورت وفای به عهد و پرهیز از پیمان شکنی، قابل نبودن بی تجربگان برای کسب مقام، نگاه داشت شالودة پادشاهی با عفو و بخشش به موقع، غلبه بر خشم، پرهیز از خودستایی، تحمل سختی ها و دل نبستن به حطام دنیا است.