مهدی دهرامی

گاه با استخراج اجزای تشکیل دهندة یک شعر، با دو مجموعه از عناصری مواجه میشویم که ارتباطی تضادگونه با هم دارند. هر یک از عناصر متقابل مجموعه ای از وابستگان خود را شعر میآورد و نیروی خود را تقویت میکند. از طریق بررسی این تقابلها در شعر میتوان به درک تازهای از اندیشه، عواطف، دغدغه های درونی شاعر و فرم ذهنی اثر پیبرد. هدف این مقاله بررسی تقابل در شعر اخوانثالث است که با روش توصیفی، تحلیلی به انعکاس وجوه مختلف آن در حوزة زبان، اندیشه و عاطفۀ شعری او پرداخته است. اساس جهان بینی اخوان در بسیاری از اشعار، تقابل میان گذشته و حال است که این موضوع در عاطفۀ او نیز اثر نهاده است و دو حسّ یأس و نومیدی، و سرخوشی و غرور را ایجاد کرده است. در کشاکش این دو حس سرانجام حسِّ نومیدی بر فضای شعری او غلبه کرده است. از حیث زبانی تقابل، ساخت منسجم شعر او را رقم زده است با این کیفیّت که هر یک از جفتهای متقابل که در کانون شعر واقع شده، برعکس شعر سنّتی در سراسر شعر استمرار یافته است. هر یک از این عناصر شماری از واژگان وابسته به خود را در شعر آورده است که هویّت هر واژه در گرو حضور واژة متقابل به خود است و همین امر فرم ذهنی منسجمی را در شعر او به وجود آورده است.