مهدی دهرامی

حوادث بزرگ تاریخی می تواند به عنوان پشتوانه شعر قرار گیرند و شاعران از آن در ساخت تصاویر، مضامین و پروراندن معانی و آراستگی شعر بهره بگیرند. این فرآیند تدریجی است و از روایت مستقیم تاریخی آغاز می شود و به ساخت تصویر و مضمون و کارکردهای تلمیحی می رسد. هدف این مقاله بررسی چگونگی انعکاس فتنه غز در ادب فارسی و نشان دادن سیر آن در شعر فارسی است. برای این منظور با روش توصیفی تحلیلی، اشعاری که به هر طریق به این موضوع اشاره داشته اند، استخراج شده و برپایه سیر زمانی آنها، فرآیند تبدیل شدن موضوعی تاریخی به ابزاری برای تخیل شاعر در ساخت تصویر و مضمون، نشان داده شده است. انعکاس این فتنه در شعر فارسی به طور کلی در دو دسته جای می گیرد: بهره گیری مستقیم و روایی و بهره گیری ادبی و تصویری. این بررسی نشان می دهد شاعرانی که همزمان یا نزدیک به حادثه غز می زیسته اند با دیدگاهی انتقادی به روایت جلوه های تلخ آن پرداخته اند. به مرور روایت مستقیم این حادثه متروک شده اما تلخی و زشتی های این حادثه در حافظه تاریخی-ادبی شاعران دوره های بعد رسوب کرده است و این شاعران به اقتضای رعایت جنبه های بلاغی سخن، از این حادثه در نشان دادن حالات عاطفی، خیال پردازی یا پروراندن و عمیق ساختن معانی مورد نظر خود در موضوعات مدحی، غنایی و عرفانی بهره گرفته اند.