مهدی دهرامی

تحوّلاتی که در سدۀ اخیر در حوزۀ شعر به وجود آمده، آنقدر عمیق است که نمی توان تنها براساس زندگی و سبک شاعران و به شیوۀ تاریخ ادبیات، شعر معاصر را مورد بررسی قرار داد. این تغییرات به حدی است که حتی بررسی یک رویکرد نیز در جریان های شعر معاصر با فراز و فرودهایی همراه است. یکی از مؤلفه های مؤثر در تأثیرگذاری عمیق شعر، پیوند میان عناصر شعر و عدم از هم گسیختگی آنها است که می توان آن را با عنوان وحدت، انسجام، پیوستگی، همبستگی، هماهنگی یا اصطلاحات دیگر نامگذاری کرد. نویسنده در این کتاب، سه نوع انسجام برای شعر معرفی می کند. انسجام درونی، بیرونی و کلی. انسجام بیرونی یا ظاهری همان چیزی است که در قالب وزن، قافیه و ردیف، تناسبات لفظی و به طور کلی عناصر دیداری یا شنیداری تجلی می یابد. این عناصر تا حد زیادی در بسیاری اشعار یکسان است و از این حیث یک شعر ممکن است نظیرهای زیادی داشته باشد. انسجام درونی و ذهنی، سطحی عمیقتر و به طور مستقیم با اندیشه و عاطفه و زمینه های معنوی شعر ارتباط دارد به گونه ای که بین عناصر شعر پیوند و وحدتی ارگانیک ایجاد می کند و از همین نظر عناصر انسجام هر شعر در محدودۀ آن شعر قابل بررسی است. علاوه بر این دو نوع انسجام، انسجام دیگری نیز شکل می گیرد که حاصل همه هماهنگی هایی است که بین انسجام بیرونی و درونی شعر وجود دارد. علاوه بر آنکه عناصر موسیقایی و لفظی عناصر بیرونی با هم متناسب اند، با عناصر درونی نیز هماهنگی دارند و از مجموع همۀ آنها ساختار منسجم شعر به وجود می آید. بر این اساس انسجام کلی جریان هماهنگی است که در آن حس و عاطفه، اندیشه، تجربۀ شعری، موسیقی، لحن، معنا، الفاظ، درون مایه، تصویرها، انگاره های شاعرانه و فضای شعر همخوان و هماهنگ با هم به پیش می روند.