مهدی دهرامی

فشرده سازی معنا یکی از تمهیدات هنری آثار ادبی است. در بلاغت سنتی بخشی از فشرده سازی در مقوله ایجاز مطرح شده و در دسته هایی چون ایجاز حذف و قصر قرار گرفته اما شگردهای فشرده سازی بسیار گسترده تر و متنوع تر از آن است و استخراج و دسته بندی و بررسی آن از منظرها و شگردهای مختلف، نظر به اهمیت آن در بلاغت، ضرورت دارد. هدف این مقاله نشان دادن وجوه مختلف فشرده سازی در شعر با تأکید بر منظومه مخزن الاسرار نظامی است. کوتاهی وزن و تأکید بر جای دادن اندیشه های بلند در قالب یک بیت موجب شده نمودهای مختلفی از فشرده سازی در این اثر شکل گیرد. در این مقاله این شگردها در دو دسته دستوری و بلاغی بررسی شده است. در دسته نخست مواردی چون ایجاز حذف و ترکیب سازی و تعدد افعال، و در حوزه دوم تمهیدات بلاغی فشرده ساز چون تزاحم تصاویر و استعارات چند لایه ای، ایهام، تلمیح، متناقض نمایی و اقتباس از شیوه های ایجاد این شگرد بلاغی در این اثر محسوب می شود. نظر به تأکید شاعران سنتی بر محور افقی شعر، توجه نظامی نیز فشرده سازی در این محور بوده است.