مهدی دهقانی

در دوره قاجار، نوشتجات مختلفی درباره شطرنج توسط افرادی از طبقات مختلف جامعه اعم از روحانیون، شاهزادگان و روشنفکران با اهداف مذهبی، آموزشی و سیاسی تالیف شدند که به «رسائل شطرنجیه» معروف گشتند. هدف از این پژوهش که با تاکید بر نسخه های خطی و منابع تاریخی تدوین شده است، پاسخ به این پرسش است که شطرنج چه جایگاهی در فرهنگ عمومی مردم دوره قاجار داشت؟ رسائل شطرنجیه با چه اهدافی تدوین شدند؟ و چه تفاوت هایی میان آنها وجود دارد؟ یافته های تحقیق نشان می دهند که در دوره قاجار، فرهنگ بازی شطرنج در میان طبقه حاکمه و سپس عموم مردم رواج پیدا کرد. گستردگی این بازی، منجر به اظهار نظر افراد مختلف در حیطه های گوناگون نسبت به این بازی شد و رساله های کوتاه و بلندی در رد، آموزش و مقبولیت شطرنج تالیف شدند. این آثار در محتوا، شکل و هدف با یکدیگر تفاوت هایی دارند که نشان از تشدد آراء و عقاید نسبت به شطرنج در جامعه ایران دوران قاجار دارد. ریشه دیدگاه های مختلف در مورد شطرنج، به مباحث فقهی، تاریخی، فرهنگی و سیاسی باز می گردد که در این مقاله به آنها پرداخته شده است.