مهدی دهقانی

اصطلاح «نمایش» کاربرد فراوانی پیرامون رخدادهای تاریخی دوره مشروطیت داشت که از جمله می توان به آثار نویسندگان و مورخینی همچون سید احمد کسروی در کتب «تاریخ مشروطه ایران» و «تاریخ هیجده ساله آذربایجان»، محمدرضا والی زاده معجزی در «تاریخ لرستان روزگار قاجار» و غلامحسین افضل الملک در «افضل التواریخ» اشاره کرد. در این خصوص واژه «نمایش» با معانی و کلمات مترادفی همچون «بازی»، «کوشش»، «فریب»، «جنبش» و «جلوه» و همچنین در توصیفاتی از قبیل «نمایش دلیرانه»، «نمایش جنگی»، «نمایش جانگداز»، «نمایش باشکوه» و «نمایش فریب کارانه» به کار رفته است. در متون تاریخی مذکور، اصطلاح نمایش برای اقداماتی همچون رژه، جشن و تبلیغات سیاسی- نظامی دستجات مختلفی از جمله نظامیان، شورشیان، دانش آموزان و هواداران سیاسی ذکر شده است. بر این مبنا، پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخ به این پرسش است: کاربرد اصطلاح نمایش در متون تاریخی دوره مشروطیت چه بازتابی داشت؟ برای پاسخگویی، به این برآورد می رسیم که مورخین دوره مشروطیت برای تشریح رخدادهای مختلف همچون رژه نظامی، سخن رانی در مجامعی همچون مجلس شورای ملی، پذیرایی از فرستادگان سیاسی، مراسم خاکسپاری، جشن ها و یا مجالس اتحاد مذهبی بویژه در میان مذاهب آشوری، مسیحی، یهودی و مسلمان ایالت آذربایجان از اصطلاح نمایش استفاده می کردند تا تلاش شخصیت های تاریخی همچون شیخ محمد خیابانی، ستارخان سردار ملی و اجلال الملک حاکم آذربایجان را برای تبلیغ انسجام، اقتدار و مشروعیت حکومت مشروطه و یا حکومت خودمختار محلی نشان بدهند. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق تاریخی و شیوه جمع آوری داده های کتابخانه ای از منابع دست اول تاریخی پس از توصیف و طبقه بندی جنبه های گوناگون کاربرد اصطلاح نمایش در متون تاریخی دوره مشروطیت به تحلیل و تفسیر این ویژگی ها و تاثیرات مختلف آن می پردازد.