مهدی دهقانی

در طول تاریخ ایران بعد از اسلام، بسیاری از مورخین ایرانی در بستر ادبیات فارسی و عربی آموزش یافتند؛ به همین جهت، اغلب آنان در رقابت با همگنان خویش، علاقه وافری به نمایش مهارت های فنی و کلامی در بیان توصیفات جاندار از صحنه های رزمی، بزمی، حالات انسانی، حیوانی و نباتی در قالب نثر و نظم نشان داده اند. توصیف آسمان به عنوان صحنه نمایش را می توان در توصیف «نقش وجود مواکب کواکب را از صفحه نمایش‏ محو کرده بنهان‏خانه فنا رسانید»، صحنه نمایش طبیعت در توصیف «بزم گلشن از نمایش‏ ازهار و ریاحین رشگ نگارستان چین گشت‏» و یا در توصیف دشمنان ولی نعمت «چنانچه به نمایش‏ این مسلک کلام، تمثالى از ظهور شرور و مفاسد و صدور آثار غرور و مکاید غدار یعنى سلیمان نابکار با اولیاى این آستان عالم‏مدار بر لوحه روزگار و صفحه اعتبار، مشاهده و آشکار شد» به کار گرفته شده است. بر این مبنا، پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخ به این پرسش است: اصطلاح نمایش در توصیفات انتزاعی مورخین چه بازتابی داشت؟ برای پاسخگویی، به این برآورد می رسیم که مورخین ایرانی در صفحات نخستین آثار خویش و همچنین در سرآغاز هر مبحثی اغلب با کاربرد کلمه «نمایش» به بیان توصیفات دقیق و جانداری از صحنه ها و حالات روحانی، طبیعی و انسانی نائل شده اند تا ضمن حمد و ثنای الهی و ستایش اقدامات ممدوح خویش، مهارت خویش در بازنمایی کامل صحنه های رزم و بزم را به همگنان خویش و خوانندگان شان نشان بدهند. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق تاریخی و شیوه جمع آوری داده های کتابخانه ای از منابع دست اول تاریخی پس از توصیف و طبقه بندی جنبه های گوناگون اصطلاح نمایش در توصیفات انتزاعی مورخین به تحلیل و تفسیر این ویژگی ها و تاثیرات مختلف آن می پردازد.