بهاره پارسامطلق

افزایش تولید آلاینده ها از جمله فلزات سنگین یکی از مشکلات جدی و در حال گسترش پیش روی انسان عصر حاضر است. آلودگی های زیست محیطی یکی از مهم ترین عوامل مؤثر بر تخریب و کاهش کیفیت بیوسفر و اجزای آن به شمار می آیند. در دهه های گذشته بررسی عمده فلزات سنگین در خاک به تعیین مقدار این فلزات محدود شده بود، در حالی که با توجه به تغییرات مکانی و زمانی فلزات سنگین خاک، شناخت منشأ، مقدار و الگوی تغییرات مکانی و زمانی این فلزات ضروری است. این پژوهش با هدف تعیین میزان غلظت فلزات سنگین، شناسایی منابع بالقوه آلاینده ها، ارزیابی و پهنه بندی میزان آلودگی کاربری های مختلف شهرستان جیرفت انجام شد. در این پژوهش 40 نمونه ی سطحی (10-0 سانتی متر) نه کاربری شامل منازل مسکونی، مزارع، کشاورزی، باغ ، گلخانه، فضای تفریحی، بایر، اطراف جاده و مناطق صنعتی به صورت تصادفی برداشت شد. غلظت فلزات سنگین در نمونه های خاک پس از هضم در آزمایشگاه تعیین شد. برای منشأیابی غلظت عناصر در خاک از تجزیه و تحلیل مؤلفه های اصلی (PCA) استفاده شد. شاخص های غنی شدگی (EF)، زمین انباشت (Igeo)، فاکتور آلودگی (CF)، بار آلودگی (PLI)، درجه آلودگی (CD) و درجه آلودگی اصلاح شده (MCD) به منظور تعیین سطح آلودگی در منطقه محاسبه و نقشه های مربوطه تهیه شد. در نهایت پتانسیل خطر زیست محیطی در کاربری های مختلف مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد میانگین غلظت آهن، آرسنیک منگنز، کادمیوم، مس، روی و سرب در منطقه مطالعاتی به ترتیب 08/4، 51/0، 61/3، 01/0، 65/0، 66/0 و 48/0 میلی گرم بر کیلوگرم می باشد. بالاترین میزان فاکتور غنی شدگی مربوط به فلز روی (58/38) و پایین ترین مقدار مربوط به فلز آرسنیک (053/0) بود. میانگین شاخص زمین انباشت بین 16/1 (آهن) و 38/15- (کادمیوم) در سطح منطقه متغیر است. بالاترین و پایین ترین مقادیر فاکتور آلودگی به ترتیب مربوط به فلز روی (76/14) و مس (73/1) بوده است. سطح آلودگی منطقه مطالعاتی بر مبنای شاخص های درجه آلودگی و درجه آلودگی اصلاح شده، بسیار بالا و بر اساس شاخص بار آلودگی در سطح آلوده قرار گرفت. بر مبنای شاخص پتانسیل خطر زیست محیطی نیز در سطح خطر بالا (32/165) قرار گرفت. مقایسه نتایج به دست آمده برای کاربری های مختلف نشان داد مناطق با آلودگی بیشتر در کاربری اراضی کشاورزی، پارک های شهری، گلخانه ها و مناطق صنعتی قرار دارند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل های آماری، قوی ترین همبستگی را بین فلزات مس و کادمیوم (51/0) و همچنین بین سرب و منگنز (5/0) نشان داد که بیان گر منشأ یکسان آنها می باشد این در حالی است که برای سایر فلزات همبستگی کمتری مشاهده شد که متفاوت بودن منشأ آنها را نسبت به سایر فلزات منطقه مورد مطالعه نشان می دهد.