ذبیح الله اعظمی ساردوئی

خیار با نام علمی Cucumis sativus L. متعلق به خانواده Cucurbitaceae یکی از مهمترین و اقتصادی ترین محصولات کشاورزی در دنیا است. ایران یکی از مهمترین کشورهای تولید کننده خیار است که بعد از کشورهای چین و روسیه، رتبه سوم تولید این محصول در دنیا را دارد. قارچ بیمارگر F. oxyspporum f.sp. radices-cucumerinum یکی از مهمترین عوامل ایجاد خسارت و کاهش تولید در این محصول می باشد. علائم بیماری پوسیدگی ریشه و طوقه ناشی از این قارچ در گیاهان خیار به صورت پژمردگی، زردی و پوسیدگی ریشه و ساقه مشاهده می باشد. تحقیق حاضر با هدف ارزیابی و مقایسه کارایی باکتریهای پروبیوتیک بومی برای تولید خیار سالم، کاهش بیماری پوسیدگی ریشه و طوقه انجام شد. در این تحقیق کارایی فرمولاسیون‏های M1-AG، M1-XG، NBY-AG و M1-XG تهیه شده از جدایه های بومی JH-32، KT-427، KT-51 و JB-12 باکتری باسیلوس در محیط کشت های M1 و NBY و همراه با صمغ عربی و صمغ زانتان در مهار قارچ عامل بیماری پوسیدپی ریشه و طوقه و بهبود شرایط رشدی و عملکرد خیار رقم SINA189 مورد بررسی قرار گرفت. همچنین از قارچکش کاربندازیم به عنوان شاهد استفاده شد. تغییرات جمعیت جدایه های باکتری در فرمولاسیون‏های تهیه شده در دمای یخچال و دمای اتاق تا شش ماه مورد بررسی قرار گرفت. به منظور بررسی چگونگی اثرگذاری جدایه های باکتریایی در کاهش بیماری، برخی از مکانیسم های مهم مانند تولید پروتئاز، آنتی‏بیوتیک سورفکتین، انحلال فسفات معدنی، سلولاز و آمیلاز در چهار جدایه باکتریایی مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که فرمولاسیون M1-AG بیشترین تأثیر را بر وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه، ارتفاع بوته، تعداد برگ و عملکرد میوه (تعداد و وزن میوه) داشت و با شاهد و سایر فرمولاسیون ها تفاوت معنی دار داشت. نتایج حاصل از تیمار گیاهان با قارچ عامل بیماری و فرمولاسیون های باکتریایی نیز نشان داد که فرمولاسیون M1-AG در مقایسه با فرمولاسیون های دیگر و نیز تیمار شیمیایی (قارچکش کاربندازیم) به طور معنی‏داری بیماری ناشی از قارچ فوزاریوم را کاهش داده و با میانگین 33/2 بوته آلوده شده، کمترین گیاهان آلوده نیز در این تیمار مشاهده شد. در ارتباط با میزان جمعیت و قدرت زنده مانی باکتری در فرمولاسیون های مختلف و در دو دمای مورد بررسی، نتایج نشان داد که فرمولاسیون M1-AG در مقایسه با فرمولاسیون های دیگر بیشترین جمعیت را دارد و جمعیت زیادی باکتری مربوط به دمای یخچال بود. در آزمون کشت متقابل جدایه هایی باکتریایی و قارچ بیمارگر در سطح محیط کشت، بیشترین قطر بازدارندگی از رشد به ترتیب در جدایه های JH-32 با (20 میلی متر) و KT-427 (15 میلی متر) مشاهده شد. در بررسی مکانیسم بازدارندگی جدایه ها در ارتباط با کاهش بیماری، نتایج این پژوهش نشان داد که تمامی جدایه های باکتریایی قادر به تولید آنزیم پروتئاز، آنتی بیوتیک سورفکتین و انحلال فسفات معدنی هستند. در تولید آمیلاز و هیدرولیز نشاسته، نتیجه آزمون فقط برای جدایه JH-32 مثبت بود و جدایه JB-12 نیز به صورت ضعیف قادر به تولید سلولاز بود. هیچکدام از جدایه ها قادر به تولید سیانید هیدروژن نبودند. در نهایت نتایج حاصل از این پژوهش نشان دهنده تأثیر مثبت جدایه های باکتری باسیلوس در افزایش شاخص‏های گیاه، عملکرد گیاه و نیز کاهش بیماری ناشی از قارچ فوزاریوم بود و حتی بهتر از تیمار شیمیایی با قارچکش کاربندازیم بر پارامترهای مختلف اندازه گیری شده در گیاهان مورد آزمایش مؤثر بودند. بنابراین می توان از باکتری باسیلوس در مدیریت بیماری پژمرد