یوسف اصغری بایقوت

شکی در این نیست که بخشی از بن مایه های صور خیال شاعران و نویسندگان تحت تأثیر محیط و قلمرو جغرافیایی آنها شکل می گیرد و به نوعی در آثار ادبی آنها انعکاس و بازتاب می یابد. این تأثیرپذیری در نویسندگان و شاعران با توجه به روحیّۀ لطیف و حسّاسی که دارند، بیشتر از دیگران بوده است. بر این اساس، پژوهش حاضر در پی پاسخ بدین سؤال است که آیا خاقانی شروانی نیز از زبان و فرهنگ محیط زندگی خود یعنی آذربایجان تأثیر و تأثر پذیرفته است؟ این پژوهش نشان می دهد که زبان ترکی و محیط و فرهنگ آذربایجان به انحای مختلف در آثار خاقانی بازتاب یافته است؛ علاوه بر حضور مستقیم تعداد بی-شماری از لغات ترکی، تمثیلات و کنایات ترجمه شده از ترکی، باورها و اعتقادات مردمی و محیط آذربایجان در آثار شاعر تأثیر جدّی نهاده و مبنای ایجاد بسیاری از مضامین و تصاویر شعری وی شده است تا حدی که بدون توجه بدین امر، بخشی از ابیات دیوان خاقانی به خوبی قابل تفسیر و تبیین نیست.