محسن (اکبری زاده)بتلاب اکبرآبادی

در یک تقسیم بندی کلی، می توان نیازهای طبیعی و فراطبیعی انسان را در شکل گیری یک بنا و سازه، دخیل دانست. منظور از عوامل طبیعی، نیازهای مادی انسان برای داشتن یک سرپناه یا مکانی برای زندگی است و منظور از عوامل فراطبیعی، باور و اعتقاد به نیروهای فراانسانی است که به نحوی قدرت برتر محسوب می شوند . اعتقاد به نیروهای فراانسانی، در بسیاری از موارد، منجر به شکل گیری یک بنای دینی و مذهبی می شود. می توان گفت بنای دینی بر اثر هم نشینی و یا جانشینی با امری فراانسانی شکل می گیرد و درک دقیق مفهوم یک بنای دینی، به عنوان یک تجربه زیسته، منوط به فهم ساحات تجربی( طبیعی) و معنوی( فراطبیعی) آن است. از این خاصیت دو بعدی و چند معنایی یک بنا، می توان با نام خاصیت نشانگی یاد کرد. نشانگی یعنی این که پدیده های دینی و مذهبی موجود در دنیا، صرفاً یک علامت محض نیستند، بلکه نمایانگر یک تفکر و باور نزد انسان باورمند هستند. در حوزه تمدنی و فرهنگی هلیل رود، این خاصیت نشانه ای به وضوح به چشم می آید، یعنی بسیاری از بناهای تاریخی که در فرهنگ عامیانه، معنای دینی و مذهبی دارند، به واسطه هم جواری یا هم نشینی با یک امر فراطبیعی شکل گرفته اند. مثلاً در برخی از آبگرم ها، زیارتگاه یا بنایی هر چند مختصر ساخته می شود که جنبه ای آیینی و دینی دارد. در این مقاله، تلاش می شود با روش توصیفی تحلیلی و رویکردی نشانه شناختی، فرایند شکل گیری آثار تاریخی باستانی در جوار عنصر مقدس آب به ویژه آبگرم ها بررسی گردد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که این آبگرم ها به واسطه خاصیت دارویی و درمانی، به مرور، تبدیل به مفهومی جادویی و فراطبیعی شده اند. وقتی ارتباط یک پدیده طبیعی، با دنیای ماورایی پذیرفته شود، چون این دنیای فراطبیعی نیاز به تجسد در ذهن باورمندان دارد، مفهوم مقدس یا دینی به صورت یک بنا و شاخصه دست ساز، در همان منطقه ایجاد می گردد.