محسن عادلی ساردوئی

پیشینه و هدف تخریب اراضی یکی از پدیده های مخرب است که ثبات و امنیت اکوسیستم ها به ویژه در مناطق خشک را تهدید می کند. تخریب اراضی می تواند منجر به کاهش حاصلخیزی و بهره وری خاک، مهاجرت و جابه جایی جمعیت، ناامنی غذایی و نابودی اکوسیستم ها شود. علیرغم اقدامات گسترده در زمینه مقابله با تخریب اراضی، این مشکل در دهه های اخیر نه تنها کاهش نیافته است، بلکه به تدریج تشدید شده است. بنابراین، پایش تخریب اراضی و آشکارسازی ویژگی های آن برای مدیریت و بازیابی کیفیت اراضی ضروری است و این پایش در مناطق خشک امکان مدیریت صحیح و مبارزه با این پدیده را تسهیل می کند. پایش تخریب اراضی در این مناطق با استفاده از داده های سنجش از دور امکان پذیر است، به نحوی که این دانش به طور گسترده ای برای پایش تخریب اراضی منطقه ای مورد استفاده قرار خواهد گرفت. باتوجه به اهمیت موضوع تخریب اراضی و نیاز به پایش اراضی جهت دستیابی به درک درستی از وضعیت شهرستان اصفهان و به دنبال آن ایجاد مدیریت مناسب و به موقع جهت جلوگیری از گسترش تخریب، این تحقیق با هدف بررسی وضعیت تخریب اراضی در این شهرستان با استفاده از مدل سازی شاخص های محیطی حاصل از داده های ماهواره ای در بازه زمانی 1390-1400، انجام شد. مواد و روش ­ها در این تحقیق به منظور بررسی روند تغییرات کاربری اراضی در حوزۀ مطالعاتی، از تصاویر ماهواره ای لندست، سنجنده های TM و OLI استفاده گردید و همچنین از داده های حاصل از بازدید میدانی به عنوان اطلاعات جانبی استفاده شد. پردازش و تحلیل تصاویر ماهواره ای در محیط نرم افزار ENVI صورت گرفت. به منظور تهیۀ نقشۀ تغییرات کاربری اراضی، روش طبقه بندی نظارت شده حداکثر احتمال بکار گرفته شد. سپس تمامی کاربری های منطقۀ مورد مطالعه در چهار کاربری اراضی کشاورزی، مراتع، اراضی بایر و شوره زار و مناطق شهری و انسان ساخت تقسیم بندی شدند. در نهایت لایه های بدست آمده، جهت محاسبۀ مساحت کاربری ها و تهیۀ نقشۀ خروجی مناسب به نرم افزار ArcGIS منتقل گردید. پس از بررسی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از روش حداکثر احتمال شاخص های شوری خاک SI و شاخص اقلیمی Albedo، شاخص پوشش گیاهی NDVI و LSM تهیه شدند. شاخص شوری خاک SI یکی از شاخص های اصلی ارزیابی تخریب سرزمین است؛ این شاخص استخراج شده از تصاویر ماهواره ای، قادر به ارزیابی شوری خاک در مناطق خشک و نیمه خشک می باشد که با استفاده از رابطۀ SI=√(ρ_Blue×ρ_Red ) (ρBlue و ρRed به ترتیب باند قرمز و آبی در سنجنده های TM و OLI در ماهواره لندست) محاسبه گردید. شاخص آلبیدو سطحی بدست آمده از داده های سنجش از دور یک پارامتر فیزیکی است که ویژگی های بازتاب سطح و طول موج های کوتاه خورشید را بیان می کند. این پارامتر فیزیکی تحت تأثیر پوشش گیاهی، رطوبت خاک و سایر شرایط سطح زمین می باشد. بنابراین، با بررسی تغییرات آلبیدو می توان تغییرات در سطح زمین و نتیجه تخریب اراضی را به خوبی مورد بررسی قرار داد. برای محاسبه آلبدو سطح در سنجنده های TM و OLI در این مطالعه از رابطۀ AIbedo=0.356 ρ_Blue+0.130ρ_Red+0.373ρ_NIR+0.085ρ_SWIR1+0.072ρ_SWIR2-0.018 (ρ باند مربوط به تصاویر سنجنده TM و OLI ماهواره لندست) استفاده شد. برای بررسی پوشش گیاهی در این پژوهش، از شاخص NDVI که از تصاویر ماهواره لندست، سنجنده های TM و OLI به دست می آید، استفاده شد. این شاخص بیشترین حساسیت را به تغییرات پوشش گیاهی داشته و در مقابل اثرات جوی و زمینه خاک، به جز در مواردی که پوشش گیاهی کم باشد، حساسیت کمتری دارد. یکی دیگر از پارامتر های بسیار مهم