سارا سقائی

سازمان فضایی و عناصر معماری ارگ راین بیانگر تفکیک آگاهانة محل سکونت و فعالیت طبقات اجتماعی و پیشه وران است. پرسش های اصلی این است که چه روابط فضایی بر ساختارهای ارگ راین حاکم است و این ساختارها از چه عواملی تأثیر پذیرفته اند؟ هدف، تبیین ویژگی های معماری ارگ راین با رویکرد تحلیل فضایی و تشریح عوامل اثرگذار بر معماری آن است. روش گردآوری اطلاعات «اسنادی و میدانی» و روش پژوهش «توصیفی و تحلیلی» است. پس از تبیین ویژگی های معماری، به تحلیل سازمان فضایی ارگ بر پایه کاربری فضاها، شبکه راه های ارتباطی، نوع ورودی ها، جهت و محور بناها، تعداد طبقات، ارتفاع، مساحت فضاهای سرپوشیده و روباز، مساحت فضاهای ذخیره سازی، مصالح و ملاحظات امنیتی پرداخته شده است. دستاوردهای پژوهش نشان می دهد فضاهای «مسکونی» به ویژه محله آهنگران، بیشترین وسعت ارگ را به خود اختصاص داده اند. اغلب سازه ها بر محور یا رون راسته شکل گرفته اند. رون راسته در ناحیه راین، سبب بهبود نورگیری فضاها، در امان ماندن از عوارض بادهای نامطلوب و بهره مندی از بادهای مطلوب است. بیش از 86 درصد فضاهای ارگ سرپوشیده هستند که دلیل آن در اقلیم سردسیری راین و تهدید های بیرونی نهفته است. در هم تنیدگی سازه ها و کاهش سطح فضاهای روباز امنیت بیشتری را در پی داشت. حدود نیمی از فضاهای ارگ دارای بیش از دو انبار یا فضای ذخیره سازی هستند. بنابراین ذخیره سازی، نقش مهمی در معیشت ساکنان داشته است. اغلب خانه ها، پیرامون حیاط های مشترک ساخته شده اند. این موضوع علاوه بر کاهش سطح اشغال، باعث شکل گیری مکانی برای گفتگو و تبادل افکار ساکنان می شده است. دیوارها و جرزهای خشتی و قطور، طاق های قوسی و بازشوهای اندک به عایق بندی بهتر کمک می کرده و بناهای حاکم نشین برای همسازیِ بهتر با اقلیم به تابستان نشین و زمستان نشین تقسیم شده است. از تدابیر امنیتی در مکان گزینی ارگ، قرارگیری بر بلندی، وجود خندقی طبیعی در پیرامون، بارویی با 10 تا 11 متر ارتفاع، 15 برج در فواصل معین، انبارهای اسلحه در طول بارو و معابری با پهنای کم و پیچ درپیچ است.