سارا سقائی

شهرستان نرماشیر با وسعت حدود 2993 کیلومتر مربع در جنوب شرقی استان کرمان در مسیر راه هایی واقع است که در دوران اسلامی، مرکز و غرب فلات ایران را به جنوب شرق و سواحل دریای عمان پیوند می داد. بر این اساس، شواهدی از استقرار در این ناحیه شکل گرفته و آثاری نیز ساخته شده است. محوطه ها، قلاع، برجها، کاروانسرا و تپه کارتن شواهد باستانی موجود در نرماشیر هستند. محوطه های موجود با نامهای «پیرماشا»، «جلال آباد» و «چغوک آباد»، قلاع با نامهای «شمس آباد»، «چغوک آباد»، «جلال آباد»، «جمالی»، «رفیع آباد» و «قلعه شهید»، یک کاروانسرا با نام «چهل تخم»، پنج برج منفرد با نامهای «کامرانیه»، «عنایت-آباد»، «ضیاءآباد»، «خیرآباد» و «حجت آباد» و یک اثر دیگر با کاربری نامشخص با نام «قلعه دختر» (که در محوطه جلال آباد واقع شده)، مورد شناسایی و معرفی قرار گرفته اند. هدف اصلی این پایان نامه، تبیین ویژگیهای ریخت شناسی، مواد فرهنگی، گاهنگاری، شواهد فرهنگی، الگوها و عوامل اثرگذار بر شکل گیری آثار است. در این پژوهش تلاش شد که الگوها یا سبکهای ساخت و تزیین در آثار معماری دوران اسلامی نرماشیر شناسایی شود و به این سؤال پاسخ داده شود که ویژگی های هنری، تزئینی و تکنیکی آثار معماری نرماشیر تحت تأثیر چه عواملی قرار گرفته است؟ همچنین این پرسش مطرح است که هر یک از محوطه ها و آثار چه بازه زمانی را در بر می گیرند و مصالح ساخت آثار موجود چیست؟ روش گردآوری داده ها «میدانی و کتابخانه ای» و روش پژوهش «توصیفی ـ تحلیلی» بوده است. تمام بناهای دشت نرماشیر برای مقابله با محدودیت های آب و هوایی، در محور جنوب شرقی ـ شمال غربی شکل گرفته اند. همچنین بدین منظور، اکثر محوطه ها و قلاع در حاشیه رودخانه های فصلی ایجاد شده اند و برخی از آنها دارای عناصر معماری همچون حیاط هستند. استحکامات صرفاً نظامی نرماشیر نیز بر فراز سکوهای طبیعی صعب العبور ایجاد شده اند. بنابراین آنها به دلیل وضعیت توپوگرافی منطقه دارای نقشه مشابه نیستند. اما تمام قلاع نرماشیر دارای شاخصه های معماری و تزئینی مشترک مانند حصار، برج دیده بانی، روزنه های دیده بانی صلیبی-شکل، طاقچه های شبیه به هشت و طاقچه ها با فرم چند لبه بوده اند. گچ، آجرهای منقوش هندسی، آجرهای قرمز رنگ و خشت از مهمترین عناصر تزئینی آثار در دشت نرماشیر محسوب می شوند. تمام محوطه ها، قلاع و برج های موجو