سارا سقائی

سازمان فضایی و الگوی شکل گیری ارگ راین کرمان به عنوان یکی از شاخص ترین سازه های خشتی دوران ساسانی و اسلامی در جنوب شرقی ایران نشانگر تفکیک آگاهانه محل سکونت و فعالیت طبقات اجتماعی و پیشه های مختلف است. به گونه ای که محلات پیله وران، کشاورزان، آهنگران، تجّار، نزدیکان حکومتی، نمایندگان حاکم و سایر اقشار در مجموعه ارگ راین کاملا از یکدیگر تفکیک شده اند و از ویژگی های شاخصی در فرم و فضا برخوردارند. از سوی دیگر، به علت نقش و اهمیت راین در مسیرهای ارتباطی کرمان، شناسایی و تحلیل ویژگی های معماری این ارگ به شناخت دقیق تری از فرهنگ جوامع دوران اسلامی در ناحیه کرمان منتهی خواهد شد. پرسش مقاله این است که عناصر معماری ارگ راین کرمان چه روابط فضایی با یکدیگر و با ساختار کلی ارگ دارند و سازمان فضایی این ارگ از چه عواملی تاثیر پذیرفته است؟ نخستین هدف از این پژوهش، تبیین ویژگی های معماری ارگ راین با رویکرد تحلیل فضایی و شناخت روابط فضایی محلات، بناهای شاخص و دیگر عناصر معماری ارگ نسبت به یکدیگر و نسبت به بافت کلی ارگ است. هدف دوم، واکاوی عوامل موثر بر سازمان فضایی و الگوی شکل گیری این ارگ است. روش گردآوری اطلاعات «اسنادی و میدانی» و روش پژوهش «توصیفی - تحلیلی» است. بدین ترتیب که پس از مطالعه منابع مکتوب تاریخی، به بررسی پیشینه پژوهش های علمی درباره این ارگ و دیگر ارگ های تاریخی ایران و همچنین رویکرد تحلیل فضایی در پژوهش های معماری پرداخته شده است. بر این اساس، سازمان فضایی ارگ بر پایه کاربری فضاها، معابر، ورودی ها، محور بناها، تعداد طبقات، ارتفاع، مساحت فضاهای ذخیره سازی، مصالح و ملاحظات امنیتی تحلیل شده است. دستاوردهای پژوهش بیانگر رتبه محلات از نظر وسعت و دلایل آن، ارتباط محور بناها با اقلیم و بادهای مطلوب و نامطلوب، نقش تهدیدهای بیرونی و اقلیم راین در فراوانی فضاهای سرپوشیده، نقش فضاهای ذخیره سازی در معیشت ساکنان، ساخت خانه ها پیرامون حیاط های مشترک و تاثیرات آن، دیوارهای خشتی قطور، طاق های قوسی و بازشوهای کم برای عایق بندی بهتر است. همچنین، قرارگیری بر بلندی، وجود خندق، بارویی با 10 متر ارتفاع و برج ها، انبارهای اسلحه در طول بارو و معابری با پهنای کم و پیچ در پیچ از تدابیر امنیتی در مکان گزینی ارگ است.