سارا سقائی

سازمان فضایی و کالبد شهری در دوره ایلخانی، از شاخصه ها و ویژگی هایی برخوردار است که بر پایه وضعیت سیاسی، اجتماعی، مذهبی و فرهنگی آن عصر شکل گرفته است. این در حالی است که اغلب پژوهشگران، در مطالعه شهرهای عصر ایلخانی به عنوان یکی از شواهد باستان شناسی، بیشتر بر تشریح ویژگی های ساختاری شهرها با رویکرد توصیفی تمرکز داشته اند و به نقش و اهمیت اندیشه های سیاسی حاکمان ایلخانی در شکل گیری شهرهای نوبنیاد و گسترش و تحول شهرهای پیشین کمتر پرداخته شده است. هدف نخست این پژوهش، واکاوی گرایش های سیاسی حاکمان ایلخانی و تبیین نقش این گرایش ها بر سازمان و عناصر شهری بوده است. به بیان دیگر، سیاست گذاری های حاکمان ایلخانی به منظور رشد و گسترش شهرها، بر پایه داده های باستان شناسی و تاریخی بررسی شده اند. روش گردآوری اطلاعات به دو شیوه «اسنادی و میدانی» و روش پژوهش «توصیفی تحلیلی» است. بر پایه نتایج پژوهش، نخستین ایلخانان از ابتدای حکومت و پس از اتمام نبردهای خونین، به دنبال کسب مشروعیت بوده اند و به منظور تداوم حکومتی که ماهیت نظامی داشت، «سیاست های فرهنگی» ویژه ای را اتخاذ کردند. از جمله این سیاست های فرهنگی، اقدام به عمران و آبادانی و بازسازی ویرانه های حاصل از تهاجم ها بود. سپس برای همراهی و همسویی جامعه و تثبیت حکومت خویش، سیاست اجتماعی ایران گرایی و توجه به سنت های پادشاهی ایران باستان را مدنظر قراردادند تا بدین وسیله سرنوشت خویش را به گذشته پرشکوه ایران گره بزنند. از سوی دیگر، ایلخانان از نظر سیاست مذهبی، رویکرد تساهل را در پیش گرفتند و هر ایلخان، بنا بر مقتضیات اجتماعی و سیاسی، به آیینی گرایش داشت که تأمین کنندة منافع وی و هم کیشانش بود.