سارا سقائی

پیوستگی دین و دولت و یکپارچگی مذهبی، دو ویژگی مهم حکومت صفویان است. حکام صفوی برای کسب مشروعیت سه روش «تبلیغ کلامی»، «تبلیغ رفتاری» و «تبلیغ تصویری» را در پیش گرفتند. هدف از این مقاله، تبیین کارکرد کتیبه های معماری در بیان اصول تشیع و تأثیر آنها بر مسأله مشروعیت حکام صفوی است. پرسش این است که شاهان صفوی چگونه از کتیبه ها به منظور بیان اندیشه ها و دستیابی به اهداف سیاسی و مذهبی خود بهره برده اند؟ روش گردآوری داده ها، اسنادی و روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است. بناهای صفوی در اصفهان، اردبیل و مشهد، جامعه آماری پژوهش را تشکیل می دهند. اصفهان به عنوان پایتخت اصلی و اردبیل و مشهد به عنوان مراکز دینی و معنوی و خطوط مقدم صفویان در مقابله با عثمانی ها و ازبک های سنّی مذهب گزینش شده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد تمایلات و اندیشه های سیاسی و مذهبی حکام صفوی در قالب کتیبه هایی با موضوع نامهای خداوند و پیامبر، نام ائمه (علیهم السلام)، احادیثی مانند حدیث سفینه نوح، اذکار و ادعیه به ویژه صلوات کبیره و شهادتین شیعی، آیه اولی الامر، آیه تطهیر، آیه الکرسی، عباراتی برای توصیف ولایتمداری حکام، عبارت «مروج مذهب الائمه اثنی عشر» برای توصیف شاه عباس اول و القاب «الموسوی» و «الحسینی» در انتهای نام حاکمان نمود یافته است. بهره گیری از این موضوعات در کتیبه ها موجب القای این اندیشه ها بود که «حکام صفوی مروّجان واقعی دین هستند»، «به واسطة ارتباط با خاندان امامت از مشروعیت زیادی برخوردارند» و «دولت صفوی، دولت موعود قبل از ظهور امام زمان (عج) است که وظیفه اش فراهم آوردن مقدمات ظهور است».