سارا سقائی

سفال دوران اسلامی از نظر ابداعات فنی و تنوع مضامین بیانگر اندیشه خلاق سفالگران است. در این دوران تنوع زیادی در ساخت و تزیین سفال پدید آمد و گونه های جدیدی در سفالگری ابداع شد. سفال یا نقش قالب زده از شناخته شده ترین گونه های سفالهای اسلامی است. این شیوه در تزیین سفالهای لعابدار و بدون لعاب به ویژه در دوره سلجوقی به کار می رفت. تعدادی از این نمونه سفالهای بدون لعاب قالبی در پروژه «گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و حریم شهر قدیم نرماشیر (محوطه چغوک آباد)» و «تهیه پرونده ثبتی شهر قدیم نرماشیر» در سال 1393 هـ.ش گردآوری شد. با توجه به اینکه گونه های سفالی محوطه شهر قدیم نرماشیر کمتر معرفی شده، در این مقاله به معرفی و مطالعه سفالهای نقش قالبی این محوطه پرداخته شده است. پرسش اصلی این است که سفال نقش قالبی شهر قدیم نرماشیر چه ویژگی هایی دارد و شباهت ها و تفاوت های آن با گونه قالبی در محوطه های همجوار در حوزه فرهنگی هلیل رود چیست؟ در این پژوهش سعی شده است با استفاده از مطالعات اسنادی و میدانی، سفالهای مذکور از نظر ساخت، نقوش و مضامین مطالعه شود و همچنین تفاوت و شباهت های این سفالها با مناطق همجوار مورد بررسی قرار گیرد. داده های این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و بر پایه مقایسه تطبیقی پردازش شده است. بر اساس نتایج این پژوهش، سفال قالبی نرماشیر تنها در فن و شیوه ساخت با سفال مناطق همجوار در حوزه فرهنگی هلیل رود مشابهت دارد. اما کیفیت و رنگ خمیره سفالهای قالبی نرماشیر با نمونه های مورد مقایسه متفاوت است. چنانکه بر خلاف حوزه هلیل رود، در نرماشیر نمونه های ظریف کمتر یافت شده و رنگ خمیره سفالها نخودی روشن است. از سوی دیگر، نقوش سفال قالبی نرماشیر تنوع کمتری دارد و شامل نقوش هندسی و کتیبه ای است، در حالی که نقوش در نمونه های مورد مقایسه از تنوع زیادی برخوردارند.