سارا سقائی

با توجه به ویژگی های طبیعی و موقعیت جغرافیایی و استراتژیک ایران، ساکنان این سرزمین همواره در طول تاریخ سعی کرده اند، به منظور ایجاد امنیت، بناهایی نظیر قلعه ها را ایجاد کنند. ازآنجایی که منطقه جیرفت در دوره اسلامی دارای ثروت زیاد و یکی از مراکز مهم گذرگاهی و چهارراه دادوستد شرق و غرب و سرزمین های دور و نزدیک بوده است و وجود کلان شهر یا مترو پولتین جیرفت، با محله های متعدد، با میدانگاه ها و خیابان های بی شمار، دارای چهار دروازه، بازار، مسجد، گرمابه های متعدد، ضربخانه، بخش صنعتی و کارگاهای صنعتی، گورستان بوده است از یک طرف و از طرف دیگر با توجه به حملات اقوام مهاجم و غارتگری مانند قفص ها، غزها و. . . که امکان تهاجم مداوم این اقوام را چند برابر می نمود، علاوه بر تدابیر امنیتی در خود شهر، برخی استحکامات دفاعی و نظامی در نواحی کوهستانی پیرامون شهر ساخته شد. یکی از مهم ترین قلعه های کوهستانی موجود در شهرستان جیرفت قلعه سموران است. این قلعه بر فراز کوهی در شمال روستای رود فرق، در جبهه غربی رشته کوهای جبال بارز، در جنوب شرقی جیرفت واقع شده است. دربارۀ این قلعه و به طورکلی قلعه های دیگر منطقۀ جیرفت پرسش های بسیاری مطرح است که از متون برای یافتن پاسخی برای آن ها بهره ای نمی توان برد و تنها راه دسترسی به پاسخ انجام پژوهش های باستان شناختی می باشد. اطلاعات اولیه به روش «اسنادی و میدانی» گردآوری شده و پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی (آماری، مقایسه ای) صورت گرفته است. به نظر می رسد یکی از نقش های اصلی این قلعه در سده های آغازین تا میانی هجری حضور در یک نظام تدافعی بوده که دشت جیرفت را محافظت می نموده است. هر چند که می توان با توجه به موقعیت آن دلایل وجودی دیگری نیز برشمرد که مهم ترین آن ها، پناه گاهی برای مردم محلی در برابر هجوم گاه وبیگاه مهاجمان مختلف و حتی استفاده از آن توسط گروه های مختلف اعتقادی و سیاسی مخالف با حکومت وقت می باشند.