سارا سقائی

محوطه جلال آباد، محوطه ای شامل ارگ جلال آباد، محوطه استقراری اطراف ارگ، گورستان، بخش صنعتی، بناهای چهاردران، قلعه دختر و زیارتگاه حاج خلیفه در هشت کیلومتری غرب شهر کهن نرماشیر در استان کرمان است. شواهد ساختارهای معماری این مجموعه در حدود 20 هکتار و شواهد سفالی در حدود 80 هکتار گسترش دارد. پرسش ها اینست که استقرار در بخش های مختلف محوطه جلال آباد چه بازه های زمانی را در بر می گیرد و توزیع فضایی ساختارهای معماری چگونه است؟ ویژگی های معماری در محوطه جلال آباد تحت تاثیر چه عواملی بوده است؟ داده های پژوهش به روش های میدانی و اسنادی گردآوری شده و روش پژوهش توصیفی - تحلیلی است. مصالح معماری و شواهد سفالی محوطه جلال آباد تداوم استقرار از دوره ساسانی تا اواخر دوره تیموری را نشان می دهد. بر اساس سفال های سطحی، سده های میانی شامل دوره حکومتی سلجوقیان و قراختائیان کرمان، ایلخانی، آل مظفر و تیموری مهمترین بازه استقرار محوطه محسوب می شود. ارگ جلال آباد قلعه ای نظامی و حاکم نشین در میان روستا یا شهری از دوره صدر اسلام بوده است و با توجه به تراکم افزوده ها به احتمال در دوره متاخرتری به عنوان ارگ مسکونی از سوی ساکنان استقرار پیرامونی مورد استفاده قرار گرفته است. قلعه دختر نیز دارای خشت هایی بزرگ از دوره ساسانی و صدر اسلام است و با در نظر گرفتن موقعیت قرارگیری ساختارهای چهاردران در مجاورت آن، علاوه بر کارکرد نظامی و دفاعی، کارکرد آیینی نیز می توان برای آن در نظر گرفت. هر چه از قلعه دختر و چهاردران به سمت شرق پیش می رود، از شواهد سفالی کاسته شده و شواهدی چون جوش کوره افزایش می یابد که می تواند نشانگر وجود منطقه صنعتی باشد. همچنین در بیش از یک کیلومتری شرق قلعه جلال آباد، پس از توقف پراکنش سفالی، پراکندگی سفالی با تنوع و گاهنگاری مشابه قلعه جلال آباد دوباره به چشم می خورد. به احتمال این پراکندگی سفال متعلق به استقرار اقماری کوچکی همزمان با ارگ جلال آباد بوده است.