سید حمزه حسینی

سابقه و هدف: بررسی و ثبت دانش اتنوبوتانی گیاهان دارویی، باعث حفظ میراث علمی نحوه استفاده از گیاهان دارویی و معطر میشود. این دانش منحصر به فرد و ارزشمند بهصورت سنتی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است، اما با مدرن شدن جوامع در حال فراموشی است . در همین راستا، این تحقیق با هدف شناسایی و معرفی گیاهان دارویی مورد استفاده ساکنان محلی، فرهنگها و روش های کاربرد و زمینه درمانی گیاهان مذکور در شهرستان پاسارگاد استان فارس انجام شد. در این شهرستان، استفاده از داروهای گیاهی بهویژه با وجود عشایر ایل باصری سنتی رایج است. مواد و روشها: برای شناخت از عوامل مؤثر بر تمایز و تفکیک منطقه از قبیل شرایط اکولوژیکی، فرهنگی، تاریخی و کاربری اراضی، ابتدا بازدید میدانی از منطقه پاسارگاد انجام شد. اطلاعات اتنوبوتانی با استفاده از پرسشنامه نیمهساختاریافته و مصاحبه با افراد مطلع انجام شده است . در مجموع 111 مطلع در مطالعه مشارکت داده شدند. پس از تقسیمبندی منطقه به دو بخش مرکزی )سعادشهر( و مادرسلیمان و استفاده از اطلاعات راهنماهای محلی، مناطق هدف برای نمونهبرداری نیز مشخص شدند. اطلاعات جمعیتشناختی افراد شامل سطح تحصیلات، جنسیت، گروه سنی و ثبت شده در نظر گرفته شد. هدف اصلی از این تحقیق، دستیابی به دانش بومی و کاربردهای سنتی برای شناسایی نمونههای دارویی است. در این راستا، اطلاعات از افراد بومی منطقه، عطارها و افراد آگاه در زمینه طب سنتی و گیاهان دارویی جمعآوری و مصاحبههای لازم انجام شد. برای بررسی کمّی اطلاعات اتنوبوتانیکی، دانش بومی گیاهان دارویی با استفاده از نرمافزار ) Excel 2021 ( طبقهبندی شد. شاخصهای کمّی که در مطالعات اتنوبوتانی مورد استفاده قرار میگیرد، امکان انتخاب مهمترین گونههای گیاهان دارویی را برای انجام پژوهشهای دارویی فراهم مینماید. در همین راستا، تجزیهوتحلیل کمّی اطلاعات اتنوبوتانی دانش بومی گیاهان دارویی با استفاده از شاخصهایی شامل فراوانی نسبی نقل قولها ) RFC (، ارزش استفاده ( UV (، اهمیت فرهنگی ) CI ) و شاخص اجماع مطلعان ) ICF ( انجام شد. نتایج: گیاهان جمعآوری شده متعلق به 11 خانواده بودند که بیشترین فراوانی بهترتیب مربوط به خانوادههای Lamiaceae ، Apiaceae ، Asteraceae ، Amaryllidaceae ، Rosaseae ، Fabaceae و Malvaceae بود. رایجترین شکل مصرف داروهای گیاهی بهصورت جوشانده ) 91 %( و پس از آن دم کرده ) 91 %( و پختن ) 17 %( بود . بیشترین اندام دارویی مورد استفاده گیاهان در این منطقه، بهترتیب مربوط به برگ و گل با 44 % و 21 % بود. براساس یافتههای این مطالعه، بیشترین فراوانی نسبی نقل قول ) RFC ( را آویشن شیرازی، Stachys inflate و Prangos ferulacea به خود اختصاص دادند . گیاهان با بیشترین شاخص اهمیت فرهنگی در منطقه شامل گونههایی بودند که نشاندهنده اهمیت بالای آنها در فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی در منطقه هستند. مردم محلی منطقه از دو گونه Zataria multiflora و Matricaria chamomilla استفاده میکردند. بیماریهای ثبت شده و کاربردهای سنتی از گیاهان دارویی براساس طبقهبندی بینالمللی مراقبتهای اولیه (ICPC-2) کلاسبندی شدند. شاخص ICF در 3 طبقه بیماری با استفاده از گزارش استفاده و تعداد گونه مورد استفاده برای هر طبقه بیماری محاسبه گردید. بدین صورت که 3 دسته بیماری شامل گوارشی (GAS-D) ، تنفسی (RES-R) ، عصبی (NER-N) ، پوست و مو (DER-S) ، عمومی و نامشخص (OTH-A) ، اورولوژی و کلیه (URO-U) ، غدد درون ریز/ متابولیک و تغذیه ) (MET-T ، بیماریهای زنان (GYN-X) و قلبی عروقی (CAR-K) تعیین شد. بیشت