امیررضا امیرمیجانی

خرما (Phoenix dactylifera L.) گیاهی دو پایه گرمسیری و نیمه گرمسیری از تیره Palmaceae (Arecaceae) است و میوه آن به معدن مواد غذایی معروف است. میوه خرما غنی از قندها، پروتئین ها، الیاف وعنصرهای غذایی است. بیشترین سطح زیر کشت خرمای بارور در کشور به استان سیستان و بلوچستان تعلق دارد و استان های فارس، کرمان، بوشهر و هرمزگان در رده های بعدی قرار می گیرند. افزایش بیماری های خرما در دهه های اخیر نگرانی تولید کنندگان خرما را به همراه داشته است. بیمارگرهای قارچی منجر به کاهش معنی دار تولید محصول خرما در کل دنیا می گردند. در سال های اخیر در استان های سیستان و بلوچستان و کرمان علائمی از زوال درختان خرما به صورت زردی و خشکیدگی برگ ها، مرگ جوانه مرکزی، پوسیدگی ریشه و نهایتا مرگ درختان خرما دیده شد. در این پژوهش نمونه برداری های متعددی طی سال های 1399 و 1400 از نخیلات استان های سیستان و بلوچستان و کرمان صورت گرفت. نمونه ها پس از شستشو با آب لوله کشی و ضدعفونی سطحی با محلول هیپوکلریت رقیق شده 2 درصد، روی محیط غذایی آب - آگار 2% (WA) کشت شدند. تهیه کشت خالص قارچ ها به روش تک اسپور و نوک ریسه کردن در محیط غذایی سیب زمینی-دکستروز-آگار (PDA) صورت پذیرفت. در مجموع 153 جدایه (121 جدایه متعلق به پنج جنس قارچی و 32 جدایه دارای رشد میسلیومی) از ریشه و بافت آوندی درختان نخل خرما دارای نشانه های زوال جداسازی و به روش ریخت شناختی مورد شناسایی قرارگرفتند. در نهایت 21 جدایه از جدایه های دارای ویژگی های ریخت شناختی متفاوت به منظور انجام استخراج دی ان ای و تعیین ترادف نوکلئوتیدی انتخاب شدند. برای تایید شناسایی ریخت شناختی از توالی یابی نواحی ژنومی ITS1-5.8S-ITS2 و Elongation factor -1α استفاده گردید. تجزیه و تحلیل های فیلوژنتیکی برای جدایه های دو جنس Fusarium و Neocosmospora با استفاد از ناحیه ژنی Elongation factor -1α و برای جدایه های دو جنس Lasiodiplodia و Thilaviopsis با استفاده از ناحیه ژنی ITS، به روش Maximum Parsimonay صورت گرفت. در مجموع تعداد 121 جدایه از جنس های Fusarium ، Neocosmospora ، Lasiodiplodia و Thielaviopsis بدست آمدند. گونه های شناسایی شده در اغلب مکان های مورد بررسی شامل گونه های Fusarium sp. 1، F. equiseti ، Fusarium sp. 2، F. incarnatum، F. nygamai، F. oxysporum، F. proliferatum، Neocosmospora solani، Lasiodiplodia theobromae و Thielaviopsis punctulata می باشند. آزمون بیماریزایی برای برخی از جدایه های منتخب هر گونه انجام پذیرفت و نتایج نشان داد میزان بیماریزایی رو رقم ربی و مضافتی تقریبا یکسان است. گونه های جنس های Fusarium و Neocosmospora، باعث زردی برگها و در نهایت خشکی آنها می شوند، در صورتی که گونه های دو جنس Thilaviopsis و Lasiodiplodia باعث خشکیدگی کامل درخت و سفید شدن تاج آن می شوند.