سعید امیرحاجلو

در ادوار مختلف دوره اسلامی استفاده از کاشی در تزیین بنا، متداول بوده است. قطعات کاشی زمینه ای بوده اند برای بیان تصویری و تجسم موضوعات متفاوتی که در هر دوره تحت تاثیر عوامل گوناگون، ویژگیهای خاص خود را دارا بوده است. بخشی از کاشی های موجود درخانه ـ موزه مقدم دانشگاه تهران و نقوش به تصویر کشیده شده بر آنها متعلق به دوره قاجار هستند. این کاشی ها توسط دکتر محسن مقدم از مکان های مختلف جمع آوری شده و در قسمت های مختلف خانه به ویژه بر روی دیوارهای حیاط نصب شده است. این پژوهش، در پی پاسخگویی به این سوالات است؛ کاشی های قاجاری موزه مقدم در چه گونه هایی قابل طبقه بندی هستند؟ موضوعات و مضامین غالب در کاشی های قاجاری موزه مقدم چیست؟ و این نقوش چه تاثیری بر ساختارهای اجتماعی و فرهنگی عصر قاجار داشته است؟ پدیده ها و جریانات سیاسی، فرهنگی و مذهبی چه تأثیراتی بر نقوش کاشی های قاجاری موزه مقدم گذاشته اند؟ هدف پژوهش حاضر؛ نگاهی گذرا به سیر تکامل کاشیکاری در ایران و مطالعه موردی نقوش کاشی های دوره قاجار موزه مقدم تهران، و همچنین، بررسی و تحلیل نقوش کاشی های دوره قاجار و در نهایت؛ مطالعه ی عوامل مختلف تاثیرگذار در شکل گیری نقوش کاشی های این دوره است. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و روش جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی است. نقوش کاشی های قاجار این خانه شامل نقوش اساطیری، نقوش انسانی، گیاهی، جانوری، نقش گل و گلدان و میوه ها، نقش پرندگان، فرشته های بالدار و نقش بناهای ایرانی و خارجی هستند که هر کدام از این ها به وفور در بناهای این دوره تکرار شده اند. این نقوش تحت تاثیر مراودات مختلف با غرب و ورود دانش وعلوم جدید از جمله فن عکاسی، کاربرد فراوان تمبر و کارت پستال های اروپایی، بوده است پس از مطالعه کاشی های قاجار موزه مقدم و عوامل موثر بر این کاشی ها چنین نتیجه گرفته شد که کاشی های دوره قاجار از لحاظ نقش، رنگ و نوع اجرا کاملا متفاوت از دوره های قبل هستند؛ در دوره قاجار طرح و نقش ها خیلی متحول می شود و تحت تاثیر عکاسی، کارت پستال، تمبر، صنعت چاپ و ... است. موضوعات گوناگونی مورد استفاده قرار گرفته است. نقوش اساطیری، فرشته، شاهزادگان، نگهبانان، دورنمای عمارات، گل و مرغ، گلدان پر از گل، میوه ها، انواع حیوانات، شکار، کارهای روزمره و فرهنگ عامه به خصوص تعزیه و وقایع کربلا، ... از جمله موضوعات مت