سعید امیرحاجلو

تحلیل تاریخ، فرهنگ و تمدن جوامع گوناگون بدون توجه به بقایای برجای مانده و تفحص در حیات تاریخی آن جوامع، ممکن نیست. دوره ایلخانی ازجمله ادواری است که درباره آن منابع مهمی چه ازنظر کمی و چه به لحاظ کیفی نوشته شده ولی طی مطالعات مقدماتی و کتابخانه ای بر موضوع پژوهش، مشخص شد که تابه حال کمتر پژوهشی به طور مستقل به اهمیت داده های باستان شناسی در بازسازی گرایش های سیاسی و مذهبی این دوران پرداخته است. در این پژوهش تلاش شده است تا با بررسی داده های باستان شناسی برجای مانده از دوره ایلخانی، به تبیین لایه های آشکار و پنهان گرایش های سیاسی حاکمان ایلخانی بر روی آثار باستانی این دوره پرداخته شود. روش به کاررفته شده در این پژوهش توصیفی - تحلیلی است. برای همین منظور هنر ایلخانی به مثابه یک هنر مرتبط با مسئله سیاست و مشروعیت طلبی و داده های باستان شناسی به عنوان یکی از بسترهای نمایش قدرت و رویکردهای سیاسی حاکمان ایلخانی موردبررسی قرارگرفته است؛ و در انتها با تحلیل محتوایی داده های شهرسازی، معماری، سکه، نگارگری، کاشی و سفالینه های مربوط به این دوره، بازتاب گرایش های سیاسی حاکمان ایلخانی مورد واکاوی قرار گرفت. نتایج این پژوهش نشان می دهد که اولین ایلخانان از همان ابتدا پس از اتمام جنگ شمشیرها، به دنبال کسب مشروعیت بودند و به منظور تداوم حکومتی که ماهیتی نظامی داشت، روش های دیگری را اتخاذ کردند که می توان آن را سیاست های فرهنگی نامید. ازجمله سیاست های فرهنگی آنان، اقدام به عمران و آبادی و بازسازی ویرانه های حاصل از جنگ بود. سپس ایلخانان جهت همراهی و هم سویی مردم و تثبیت حکومت خویش، سیاست اجتماعی ایران گرایی و توجه به سنت های پادشاهی ایران باستان را مدنظر قراردادند تا به این وسیله سرنوشت خویش را به گذشته پرشکوه ایران گره بزنند. از طرف دیگر ایلخانیان ازنظر سیاست مذهبی، رویکرد تساهل گرایی را در پیش گرفته و هر ایلخانی بنا به مقتضیات اجتماعی و سیاسی، به آیینی گرایش داشت که درواقع تأمین کننده ی منافع وی و هم کیشانش بود. از طرفی هنر ایران دوره ایلخانی تحت تأثیر تعاملات سیاسی ایلخانان با حکومت های هم جوار ازجمله چین و بیزانس بود. هنرهاى شمایل نگاری، نگارگری، سفالگرى و سایر هنرهاى تزئینی این دوره، با الهام از هنر شرق و تحت تأثیر مراودات سیاسی آنها بوده است.