سعید امیرحاجلو

انتقال و ذخیره آب در قلعه های کوهستانی، بسته به موقعیت، توپوگرافی و نوع منابع آب پیرامون، به روش های مختلفی صورت می گرفته است. مطالعه شیوة انتقال، ذخیره و مدیریت آب در قلعه های کوهستانی، از یک سو نشانگر دانش گذشتگان در مواجهه با الزامات محیطی است. از سوی دیگر، نقش مهمی در شناسایی بهره بردارانِ منابع آبی و شمارِ قلعه نشینان، چگونگی مقاومت در برابر دشمن در هنگام محاصره و فعالیت های روزمرة مرتبط با قلعه دارد. هدف پژوهش حاضر معرفی و مطالعه سیستم انتقال و ذخیرة آب در قلعه های کوهستانی دوران اسلامی در حوزه فرهنگی هلیل رود در کرمان است. پرسش اینست که سازه های آبی در قلعه های کوهستانی حوزه هلیل رود چه ویژگی هایی دارند؟ در پژوهش حاضر، ابتدا داده ها به روش های میدانی و اسنادی گردآوری شده است. بررسی میدانی باستان شناسی با هدف مستندنگاری و ثبت سازه های مرتبط با آب در قلعه های سموران، سلیمان، دختر و طبق در پیرامون جیرفت صورت گرفته و منابع تاریخی و پژوهش های معاصر به منظور دستیابی به اطلاعات تکمیلی، مطالعه شده است. سپس به معرفی و تشریح عملکرد سازه های آبی پرداخته شده است. نتایج پژوهش مبین وجود دو سیستم ذخیره آب، کارائی بالا و نقش موثر سامانه های ذخیره آب در تأمین تقاضاهای آبی ساکنان این قلاع در دوران اسلامی است. سیستم اول مبتنی بر جمع آوری رواناب ها و ذخیره آن در حوضچه آرامش به منظور ته نشینی گل و لای و سایر ناخالصی ها و سپس انتقال به مخزن اصلی است. سیستم دوم مبتنی بر جمع آوری آب سطحی در مخزن بزرگی است که به منظور جلوگیری از آلودگی آب، به صورت مسقف ساخته شده است.